Moğolistan,sibirya Ve Moskova Gezi Notları(03-16.temmuz.2017)

Biz havanın giderek ısınmasını da göz önüne alarak bir uyanıklık yapıp kendimizi rahiplerin oturduğu çadıra attık.Böylece festivali seyretmek daha keyifli bir hale geldi.Birazdan halk bizim olduğumuz çadıra gelerek rahipleri selamlayıp onlara para ve yiyecek vermeye başladılar.







Tabii ki para almadık ancak yiyeceklerden biraz nasiplendik













Son olarak,sporcular bizim çadıra gelip rahiplerin kendileri için dua okumasını beklediler.Ben de fırsattan istifade güreşte geçen yılın ülke birincisi(=arslan) olan sporcuyla hatıra fotoğrafı çektirip kendisine başarılar diledim.

Uzun süren bu seremoni sonrasında sırasıyla güreş,binicilik ve okçuluktan oluşan üç dalda müsabakalar başladı.Festivalin adı her ne kadar bu müsabakaların erkeklere özgü olduğu izlenimini verse de 1960'tan bu yana okçuluk ve binicilik müsabakalarına kadınlar da katılabilmektedir.

Güreş,Moğol kültüründe önemli bir spor olup başlangıcının milattan önceki zamanlara kadar gittiği belirtilmektedir.Moğol güreşinde (=Бөх=Böh) katılımcılar için yaş ya da vücut ağırlığı konusunda bir sınırlama olmadığı gibi müsabaka için de önceden tanımlanmış bir süre kuralı bulunmamaktadır.Ulan Batur'da yapılan büyük festivalde,512 ya da 1024 güreşçinin katılımıyla başlayan müsabakalar tek maçlık eleme usulüyle dokuz veya on tur ve toplamda iki gün sürmektedir.Birinci olan sporcu ülkenin aslanı(=арслан) ve bu ünvanı beş kez arka arkaya kazanan ise ülkenin yenilemez koca devi(=Улсын дархан аварга =ulsin darhan avarga) ünvanına sahip olmaktadır.Son yüz yılda sadece yedi sporcu bu ünvanı elde etmiştir.

Moğol güreşi,bizim karakucak güreşine benzemekte olup müsabakayı kazanmanın tek yolu rakibin dengesini bozup en azından diz ya da dirseğini yere değdirmekten geçmektedir.Rakibin bacağını tutmak, yüzüne vurmak,göz ve kulağına dokunmak,saçlarını çekmek,tekme atmak ya da rakibi arkasına geçerek devirmek direkt mağlubiyet nedeni sayılır.

Müsabakalar başlamadan önce geleneksel güreşçi şarkısı hep birlikte söylenir.Bundan sonra kendilerini kartallarla özdeşleştiren güreşçiler, yükseklerde süzülen yırtıcı kuşlar gibi kollarını sallayıp,sağa sola eğilerek yaptıkları kartal dansı ile sahaya girer,tribünü selamlar,Tibet Budizmi için önemli olan dokuz tuğun etrafında saat yönünde bir tur atar ve rakibinin elini sıkıp hakemin işaretiyle güreşe başlarlar.









Güreşçiler kartal dansı yaparak girdikleri sahada tribünleri selamlıyor

Farklı ağırlıktaki sporcuların birbiriyle eşleşebildiği oyundan kareler



Güreşin sonunda mağlup olan güreşçinin mağlubiyeti sindirdiğini belli etmek amacıyla tebessüm etmesi ve rakibinin sağ koltuk altı bölgesinden geçerek ona saygısını göstermesi adettendir.Eğer galip gelen güreşçi mağlup olandan aşağı düzeyde bir sporcu ise bu kez onun mağlup olanın koltuk altından geçerek tevazu göstermesi beklenir.









Galip gelen güreşçi,şapkasını giyip ortadaki bayrağın etrafında dönüyor

Moğol güreşçi giysisinin en dikkat çekici ögesi olan Zodog(=зодог), genellikle dana veya geyik derisinden yapılmış bir yelek olup üzerinde güreşçinin rakibini tutabilmesi amacıyla bakır veya gümüş düğmeler bulunur.Zodogun arkası kapalı ve önü açık olup belden iple bağlanır. Yıllar önce bir güreş müsabakasında şampiyon olan kişinin aslında bir kadın olduğunun sonradan anlaşılması üzerine güreş müsabakalarına kadınlar gizlice katılamasınlar diye bu önü açık tuhaf yeleğin giyilmesi kuralı getirilmiştir.

Genellikle kırmızı ya da mavi renkli güreş kıyafetinin diğer tamamlayıcı unsurları olan deri veya kumaş külota Şuudag (=шуудаг) ve el yapımı olan dana derisinden çizmelere ise Gutal(=гутал) denilmektedir. Moğollar,kutsal saydıkları toprağın çizme tarafından rahatsız edilmesini engellemek amacıyla bu çizmelerin ön kısmını yukarıya doğru hafif kavisli şekilde imal ediyorlarmış.








Moğol güreşçi müsabakaya çıkmadan son hazırlığını yapıyor



Bütün güreşçiler,sahaya başlarında üzerinde kırmızı renkli şeritler olan güreşçi şapkaları(=бөхийн малгай=böhin malgay) ile çıkarlar.Bu kırmızı şeritlerin üzerine eklenmiş sarı renkli çizgiler ise güreşçinin düzeyini gösterir.Müsabaka başlamadan önce güreşçi şapkasını zasuul(=засуул) denilen yardımcısına verir.Zasuulun görevi sporcuyu cesaretlendirici söz ve dualar söylemek ve şapkasını taşımaktır.








Zasuul


Açıkçası kuralları basit gibi görünse de Moğol güreşi bence oldukça zor bir spordur.Bu arada bazı eyaletlerde güreşlere yabancıların katılmasına izin veriliyormuş.Bizim de bulunduğumuz Övörhangay eyaletinde yabancı katılımcı kabul edilmiyormuş.

At ve göçebe bir yaşam biçimi,Cengiz Han ve torunlarının liderliğindeki moğolların,dünyanın en büyük imparatorluğunu kurmasını sağlamıştır. Bu yaşam biçiminin olmazsa olmazı olan at için bir Moğol atasözünde "atsız bir Moğol,kanatları olmayan bir kuş gibidir" denilmektedir.

Herhangi bir yöne doğru yol ya da trafik ışıklarıyla kısıtlanmadan, özgürce ilerlemek ayrıcalığını sağlaması nedeniyle at,bu ülkenin en pratik ulaşım aracıdır.İşte bu nedenle Moğollar çocuklarına çok küçük yaşlarda ata binmeyi öğretirler hatta yarışlarda jokeylik yaptırırlar.
Yaklaşık bin kadar atın katılımıyla altı ya da yedi kategoride başkentte yapılan binicilik yarışmaları,Ulan Batur'un 50 kilometre kadar dışında yer alan Hui Dolon Hudag(=Хүй долоон худаг)'da gerçekleştirilmektedir. Harhorin'deki at yarışına ise yaklaşık yüz kadar at katılıyordu ve bitiş yeri tören alanının yüz metre ilerisinde idi.Bu yarışların yapıldığı alanda oturma düzeni bulunmadığından ve mevcut sınırlı sayıdaki koltuklara da ileri gelen kişiler oturduğundan yarışı ayakta izlemek kaçınılmazdır.Zaten pek çok kişi yarışları kendi atının üzerinden seyrediyordu.














Üstteki fotoğrafta genç bir yarışmacı ve alttaki fotoğrafta yarışmayı atlarının sırtında izleyen seyirciler görülmektedir.

At yarışları,atın yaşına göre değişen farklı mesafeler için yapılmaktadır. İki yaşındaki atlar on kilometre koşarken beş yaşın üzerinde olanlar 26 kilometre koşmaktadırlar.Jokeyler ağırlık avantajı nedeniyle yaşları 4-13 arasında değişen küçük çocuklardan seçilmekte olup bazıları ağırlık yapmasın diye ata eğersiz binmektedirler.

Hal böyle olunca bazı atlar yarışı jokeysiz tamamlamakta ise de bu durum diskalifiye nedeni sayılmamaktadır.Her kategoride ilk beşe giren atlara kımız beşlisi anlamında(=айргийн тав=airgiin tav) ve birinci gelen jokeye ise bin tanenin ya da toplumun birincisi anlamındaki (=тумнин эхний= tumnin ehni) ünvanı verilir.

Ayrıca ilk üç dereceyi yapanlar altın,gümüş ve bronz madalya ile ödüllendirilmektedir.Moğollar sonuncu gelen ata ise büyük işkembe anlamındaki (=Баян Xодоод=bayan hodod) ünvanı verirler.Sonuncu gelen atın ertesi yıl daha iyi bir derece yapması için tüm seyirciler hep bir ağızdan dua ederler.


















Yarışın son düzlüğünden kareler



Yarışın bitimiyle birlikte seyircilerin bir anda atlara doğru koşmaya başlamasını muhtemel bir sevgi gösterisi olarak algıladım.Oysa bu telaş, kendilerine bütün yıl boyunca şans getirmesi için ilk beşe giren atların terini başa sürmenin gerekli olmasından kaynaklanıyormuş.Bir de ben görmedim ancak ilk beşe giren at ve jokeylerin kafalarından aşağıya ayrag dökülmesi de adettenmiş.








Şampiyon at ve etrafında ona dokunmak için çırpınan seyirciler

Yarışmaların üçüncü ayağı olan okçuluk(=нум сум=num sum) müsabakaları Ulan Batur'da stadyumun hemen yanındaki alanda 360 yarışmacı ile yapılmaktadır.Harhorin'de ise kırk yarışmacı vardı.Bu yarışmada her birinin dört atış yapma hakkı bulunan ve onar okçudan kurulu takımlarda,erkekler 75 metre mesafeden toplam kırk atış yaparken kadınlar 60 metre mesafeden toplam yirmi atış yapmaktadır. Kırk atışta otuz üç isabet yapamayan takım elenir.

Okçular,milli kıyafet olan Del(=дээл) giyip kollarına deri bileklik takarlar. Yarışmanın birincisi,ulusun nişancısı(=мэргэн буудагч=Mergen budagç) ünvanını kazanmaktadır.



















Naadam festivalinin okçuluk yarışmasından görüntüler

Sportif yanını bir kenara koyarsak Naadam Festivali’ni izleyiciler için ilginç kılan yönü,dostane bir atmosfer altında izleyicilerin coşkusu, sporcuların ve seyircilerin birbirlerine karşı saygıları ve çok renkliliğin verdiği keyiftir.Benim dikkatimi çeken bir başka konu ise mütevazi imkanlarına rağmen halkın ikramların hazırlanması ve sunumunda son derece özenli yaklaşımı ve çoğunun milli kıyafetleri olan delin en en güzelini giyerek törenlere katılmaları idi.







Törene en şık deliyle katılan yaşlı bir Moğol



Tören alanının hemen arkasında yer alan onlarca tezgahta,bu festivalin vazgeçilmez gıdaları Huşur(=xушуур) ve Ayrag(=аираг) gibi yiyecek ve içeceklerin satıldığı bir bölüm ile misafirlere ikram yapılan pek çok çadırın yer aldığı bölümler son derece kalabalıktı.Türkiye'den geldiğimizi öğrenince bize özel ikramlarda bulundular.Tabii bütün bu güzelliklere karşın,kalabalıkta elini cebinizde gezdirmek isteyen yankesicilere karşı dikkatli olmak da gerekmektedir!!!.



















Festivaldeki seyyar satıcıların tezgahları










Bu da bir ikram çadırı

Moğolistan'da Naadam dışında kutlanan dört önemli festival daha vardır. İlki her sene 17-18.Eylülde ülkenin doğusundaki Altay bölgesinde ve 30.Eylül-1.Ekim tarihinde ise ülkenin kuzeybatısındaki Bayan Ölgi bölgesinde yer alan Dayan Gölü(=Даян нуур=Dayan Nuur) civarında yaşayan kazakların çok önem verdikleri kartallarını yarıştırdıkları Altın Kartal Festivali(=Бүргэдийн наадам= Burgediin Naadam)'dir.

Çölün en önemli ulaşım vasıtası olan Baktriyan develerinin ön planda olduğu Bin Deve Festivali(=Мянган тэмээний бая=Muyangan Temeni Baya)ise her sene Gobi Çölü'nün güneyinde yer alan Bulgan eyaletindeki Dalanzadgad şehrinde ,6-8.Mart tarihleri arasında kutlanır.

Bir diğer önemli hayvan olan ve Tibet'ten sonra dünyada en fazla Moğolistan'da bulunan yak(=Сарлагийн=sarlagin)için her sene Orhun Vadisi'nde yer alan Övörhangay eyaletine bağlı Bat Ulzii Kasabası'nda 23.Temmuz tarihinde Yak Festivali(=Сарлагийн наадам=Sarlagiin Naadam) düzenlenmektedir.

Buz Festivali(=мөс наадам=Mös Naadam) ise her sene 1-3.Mart tarihleri arasında Sibirya sınırında bulunan ve ülkenin ikinci büyük gölü olan Hövsgöl Gölü(=Хөвсугөл нуур=Hövsgöl Nuur) çevresinde düzenlenmektedir.

Bu festivallerin dışında kalan ve ay takvimine göre yeni yıla giriş günü olarak her yıl Ocak-Şubat ayları arasında kutlanan Sagan Sar(=Цагаан сар), aile büyüklerinin mutlaka ziyaret edildiği ve üç gün süren bir kutlamadır.

Naadam Festivali törenlerini izledikten sonra otelimize döndük.Programımıza göre sadece ata binmek eksik kalmıştı.Bu amaçla aracımıza binerek on kilometre mesafedeki köye doğru yola koyulduk.Yolda yine bir çok koyun,keçi,at ve yak sürülerinin arasından geçerek bineceğimiz atların bulunduğu gerin önüne geldik.Burada başka turistleri de getirmiş olan araçlardan iki tanesi dikkatimi çekti.








UAZ 2206 4x4



Bu araç,2016 yılı üretimiydi ve 1965 yılında başlayan UAZ 452 modelinin çok az değişiklikle günümüze gelmiş şekliydi.112 Hp gücündeki 2.7 litrelik benzinli motor,bu arazi koşullarında gayet başarılı ilerliyordu ve ülkedeki tur şirketlerinin çoğunun elinde bu araç mevcuttur.









Hyundai Starex Club 4x4



Bu araç ise Koreli üreticinin 2.4 litre ve 135 hp benzinli motorla ürettiği bir versiyon olup Moğolistan yollarında bu araca da sıkça rastladık.

Bu ailenin pek çok atı vardı.Bazılarını ayrag yapımı için gerekli sütü elde etmek,bazılarını da binek hayvanı amaçlı kullandıklarını söylediler.










İlk defa ikiz at gördüm.




Arap ve İngiliz atları ile kıyaslandığında Orta Asya atları daha kısa boylu ancak zor şartlara daha dayanıklı hayvanlardır.Arkadaşım için seçtikleri atın görüntüsü gayet iyiydi.Lakin benim at bayağı ufaktı ve ayaklarımın yere oldukça yakın olduğunu hissediyordum.Ancak yola çıkınca kilolu olmam nedeniyle fazla sarsılmadan ilerlemem için boyu kısa ancak sağrısı geniş bu atı bana özellikle verdiklerini anladım.Bir saat yavaş tempoda süren bu atlı tur için 10$ ödedik.









Orhun Vadisi'ndeki atlı gezintimiz

Dönüşte son gecemizin menüsünde ev yapımı enfes bir domates soslu Buuz ve turşu vardı.Üstüne de limonlu Radler birası ve Cengiz Han votkası iyi gitti.







Buuz ve turşu














Cengiz Han votkası ve markette bulduğumuz bira çeşitleri

9.Temmuz.Pazar günü kahvaltı sonrası saat 10'da hareket edecek olan Ulan Batur otobüsüne binmek için otelden ayrılışımızı yaparak ilçe merkezindeki Harhorin otobüs terminaline geldik.Sonra da otobüse kadar gelerek bizi uğurlayan Gaya ile vedalaştık ve tam saatinde hareket ettik.








Son olarak Gaya ile vedalaştık









Harhorin-Ulan Batur otobüsü



Harhorin ile Ulan Batur arasındaki otobüs seferleri Dragon otobüs terminali üzerinden,yaz aylarında günde iki sefer şeklinde düzenlenmektedir. Ulan Batur'dan her gün 11 ve 14 ve Harhorin'den ise her gün 10 ve 14'te biri bizim bindiğimiz büyük diğeri ise midibüs büyüklüğünde bir araçla sefer düzenlenmektedir.

Ulan Batur ile Harhorin arasındaki 360 kilometrelik yol asfalt olup,gerek sert iklim koşulları gerekse bakımsızlıktan oluşan çukurlar nedeniyle aracın içinde biraz sallanmak kaçınılmazdır.Klima sisteminin sürekli açık tutulduğu ve yarım saatlik bir yemek molası ile birlikte yaklaşık altı buçuk saat süren oldukça rahat otobüs yolculuğunun bilet fiyatı olarak 20.000Tögrög(~30 TL) alınmaktadır.Eğer daha rahat koşullarda bir yolculuk yaparak Ulan Batur'a yaklaşık beş saatte ulaşmak isterseniz şoförlü özel araç kiralama bedeli olarak 120$ talep edilmektedir.

Harhorin'den bindiğimiz otobüs saat 17 civarında,bizi Barış Caddesi (=Энхтайвны өргөн чөлөө=Enhtaivni Örgön Çölö) üzerinde yer alan ve Suhbatur Meydanı'na dokuz kilometre mesafede bulunan Dragon Otobüs Terminali(=Драгон Авто Вокзал=Dragon Avtovakzal)'ne ulaştırdı. Bizi Rusya'ya götürecek otobüsün hareketine iki saat zamanımız olduğu için,basit şeylerle karnımızı doyurup beklemeye başladık.









Dragon Otobüs Terminali










Gerek peronlar gerekse terminalin iç tarafı çok kalabalık ve her yerde küçük yankesicilerin elleri üzerinizde kol geziyor.Bu terminal,çok dikkatli olmayı gerektiriyor.

Ulan Batur'dan Rusya'ya geçmek için üç seçeneğiniz bulunmaktadır; bunlardan ilki ve en hızlısı uçak ile İrkutsk şehrine gitmektir.Haftada dört gün Fokker 50 cinsi pervaneli uçaklarla yapılan ve seksen dakika süren bu uçuşlar,90$ gibi makul bir fiyata yapılmaktadır.Aşağıda linkini verdiğim Aeromongolia firmasına ait uçaklarla Moğolistan iç hat uçuşuyla Gobi Çölü ya da Altay bölgesine gitme imkanınız da mevcuttur.Ne var ki İrkutsk'a uçakla gitmeyi tercih etmemiz durumunda Ulan Ude'yi görme fırsatını ıskalamış olacağımız için uçağı tercih etmedik.


https://www.aeromongolia.mn/


Ulan Ude'ye gitmek için bir diğer seçenek trendir.Ulan Batur'dan Ulan Ude'ye her gün 20.25'te hareket eden ve yaklaşık 20 saat sonra Ulan Ude'ye ve 34 saat sonra da İrkutsk'a ulaşan 263И treni ile sadece salı ve cuma günleri geçen Pekin'den gelip Moskova'ya giden ve yaklaşık 16 saatte Ulan-Ude'ye ve 23 saat sonra İrkutsk'a ulaşan 005В kodlu Transmongolia treni mevcuttur. Biletler,satın alma tarihiniz ve seçtiğiniz sınıfa göre 30-100$ arasında değişmektedir.Zamanı olanlar için tren en keyifli seçenektir.Biletlerinizi aşağıda linkini verdiğime benzer pek çok aracı site üzerinden önceden satın alabilirsiniz.Ancak biraz rusça biliyorsanız tren garından bu biletleri komisyonsuz satın alabilirsiniz.


Train Timetable for Ulan Bator [Mongolia] - Ulan-Ude. Buy Train Tickets Online.


Uçak ve tren bize uymayınca biz de trenden hızlı ve uçaktan hem ucuz hem de istediğimiz yöne giden son seçenek olan otobüsü tercih ettik. Ulan Batur'dan Ulan Ude'ye her gün saat 07.30'da hareket eden bir otobüs bulunmakta olup yaz aylarında cuma ve pazar akşamları saat 19'da yapılan bir sefer daha bulunmaktadır.Bu sonuncusu zaman kazanmak açısından bizim için en uygunu olup kişi başına 65.000Tögrög (~100 TL) ödediğimiz biletleri aşağıda linkini verdiğim site üzerinden satın aldık.



АТҮТ - Онлайн тасалбар захиалга

Saat 19 gibi otobüs perona yanaştı.Daha önceki Rusya gezilerinde bindiğimiz otobüslere göre gayet iyi gözüken ve tıka basa yüklü Kia marka otobüsle 590 kilometrelik Ulan Ude yolculuğumuza başladık.








Bizi Rusya'ya götüren otobüs



Önce 230 kilometre mesafede yer alan ve Darhan-Uul eyaletinin merkezi olan 75.000 nüfuslu Darhan(=Дархан) şehrini geçtik.Bundan sonra daha kötü bir yolda 100 kilometre ilerleyerek Selenge eyaletinin merkezi olan ve Orhun Nehri kıyısında yer alan 20.000 nüfuslu Suhbatar (=Сүхбаатар) şehrine geldik. Suhbatar'da verilen yemek molası sonrası cebimizde kalan moğol tögröglerini rus rublesiyle değiştirip araca bindikten sonra 24 kilometre daha ilerleyip anlamı "altın bahar" olan Altanbulag (=Алтанбулаг хилийн боомт=Altanbulag hilin boomt) sınır kapısına ulaştık.

Bu noktada herkes tüm eşyaları ile birlikte araçtan inerek gümrük kapısına girmek ve Moğolistan'dan çıkış işlemlerini yaptırmak zorunda idi.Daha önceleri her gün 09-18 arasında açık olan ve yaz aylarında yığılmaların görüldüğü bu kapı,2014 yazında alınan bir kararla 24 saat geçişe açık hale getirilmiştir.








Moğolistan sınırından çıkma noktası