Safranbolu

[PASIFFLORA]

Safranbolu; Türk şehir medeniyetinin, yaşantılarının, mimarı ve sanatın geçmişten günümüze uzanan en canlı örneklerinden biridir. Safaranbolu’da tarihe dokunur ve içine gömülür gidersiniz.

Safranbolu çevresi Paleolitik Çağ'dan beri bir yerleşme yeri olmuştur. Eflani çevresinde üç büyük höyük bulunmaktadır. Homeros’ta bu bölge Paflagonya olarak geçer. Pers ve Helenistik dönemlerini yaşadıktan sonra Roma, Bizans döneminde yoğun bir yerleşme alanı olmuştur. Safranbolu - Eflani bölgesinde 24 tümülüs, çeşitli kaya mezarları, kabartmalar, Safranbolu güneyinde Sipahiler Köyü'nde bir Roma tapınağı sayılabilir. Safranbolu içinde Roma ve Bizans Çağları’na ait eser yoktur. Bu dönemdeki adı da belli değildir. Leonard, Safranbolu'nun eski Germia olabileceğini, Ainsworth ise Zafaran Bolı'nin eski adının yine safran kenti anlamında Flaviopolis olduğunu söyler.

Türkler'in Anadolu'ya gelmesinden sonra Safranbolu tarihi, Kastamonu tarihine bağlı olarak gelişir. Bu bölge ilk önce Danişmentliler zamanında Türklerin eline geçmiştir (12.yy başı). Sonra tekrar Bizans'a geçmiş, 13. yy başlarında Çobanoğulları burada yerleşmiştir. Çobanoğulları önce Selçuklulara sonra İlhanlılara bağlı kalmıştır. 13.yy sonlarında eflani'de kurulan Kayı Boyu'ndan Candaroğulları Beyliği de burada önce Selçuklulara sonra İlhanlılara bağlı olarak yaşadıktan sonra 15.yy başlarında kısa bir süre bağımsız olmuş, sonra Osmanlılara bağlı kalarak 1461 yılına kadar egemenliğini sürdürmüştür. Kentin o dönemdeki adının Zâlifre veya Zalifra olduğu sanılıyor. Safranbolu'da Candaroğulları döneminden Eski Cami, Süleyman Paşa Medresesi ile Eski Hamam kalmıştır. Bütün bu dönemlerde ve daha sonra Osmanlı döneminde merkez hep Kastamonu olmuştur. Safranbolu, Candaroğulları döneminden başlayarak Osmanlı döneminde de uzun bir süre Taraklı Borlu adıyla anılmıştır. 18.yy'dan itibaren önce Zağfiran-Borlu sonra Zağfiranranbolu adı da kullanılmaya başlanmıştır. Rumlar ise Safranpolis veya Teadorapolis demişlerdir.

Safranbolu'nun Osmanlı dönemindeki geçmişine ait yayınlar pek azdır.Tarihî yapılarına bakarsak bazı isimler ortaya çıkıyor. Bunlardan Cinci Hoca, Köprülü Mehmet Paşa, İzzet Mehmet Paşa, Safranbolu'da eserler bırakmışlardır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Safranbolu Evleri, yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır. İlçe merkezinde 18. ve 19.yy. ile 20.yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Evler Safranbolu´nun iki ayrı kesiminde gruplanmış durumdadır. Birincisi “Şehir” diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim, ikincisi “Bağlar” diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesimdir.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Şehir, yönetim merkezinin bulunduğu Kale, alışveriş merkezinin bulunduğu Çarşı, evlerin bulunduğu Akçasu, Gümüş, Musalla, Kalealtı ve Tabakhane semtlerinden oluşmaktadır. Bu kesim iklimin olumsuz etkilerine karşı korunmuş, alçak rakımlı iki vadinin içindedir. Burada evler birbirine yakın, sokaklar dardır.

Bağlar birkaç yüz metre daha yüksekte, hava akımlarına açık ve daha geniş araziler üzerindedir. Hemen hemen herkesin bir kışlık bir de yazlık evi vardır. Yöre halkı kışın şehirdeki evinde yaşar ve yazın havaların ısınmasıyla Bağlardaki yazlık evine göçer. Ancak “Çarşı” üretim ve ticaret hayatı yazın da aynen sürer.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Tüm evler kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönüktür. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz. Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirlerini izleyecek konumdadır.

Şehrin ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen arnavut kaldırımlıdır. Anıt eserlerin avluları ve meydanlar da arnavut kaldırımlıdır. Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indiren, sel sularına karşı dayanıklı ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun yapıdadır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel özellik sözkonusudur; Çok nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik.


Kaymaklar Evi; 18. Ve 19. Yy Türk toplumunun geçmişini, kültürünü ve yaşam biçimi ile teknolojisini yansıtan Safranbolu Evleri arasında önemli bir örnektir. Sahibi Safranbolu Kışlası kumandanı Hacı Mehmet Efendi’dir. Hacı Mehmet Efendi’ye yarbay karşılığı olan ‘Kaim-Makam’ denilmesi nedeniyle, ailesi ve evleri bu isimle söylenegelmektedir.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Zamanımıza kadar uzanan gelenekci büyük aile düzeni Safranbolu evlerinin mimarisini etkilemiştir.

Büyük bir bölümü ahşap malzeme ile yapılan yapının, zemin kat duvarları ise uzun ömür, taşıyıcılık, yıpranmaların azaltılması ve dış tehlikelerden korunma düşüncesiyle taş olarak inşa edilmiştir. Üst katlar ise ahşap çatkılı ve kerpiç dolgudur. Taban ve tavan tahtaları, kapılar, oymalar, dolaplar sarı çamdan yapılmıştır.

Çatı geniş saçaklarla çepeçevre kaplanmıştır.

1.ve 2. katlar evin planının ana öğesi olan sofanın etrafında gelişmiş zemin katın taş duvarlarından sokağa ve bahçeye payandalar desteği ile taşırılma yoluyla istenilen plana ulaşılmıştır. Bu düzen gittikçe merkezileşen sofanın etrafında en üst katta özgün Türk Evi planına varmıştır. Safranbolu evlerindeki çıkmalar, evin dış görünümünü tek düzelikten kurtarır. Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır. Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca “muşabak” denilen kafesler bulunur.

Birinci katın merdiven başındaki iki oda selamlık, karşıdaki bölüm ve üst kat haremdir. Her odada sedirli oturma düzeni, yer sofrasında yemek yeme, yer yatağında yatma, yatakların konulduğu yüklük içinde gusülhanede yıkanma olanağı vardır. Pencereler evin bol ışık almasını sağlar. Ceviz ve çam kerestesinden yapılmış tavan süslemeleri zevk ve estetiği yansıtır.

Evlerin bazılarının içlerinde serinlik vermesi ve yangından korunmak amacıyla yapılmış olan havuzlar bulunmaktadır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Kalabalık aileler kendi içinde küçük küçük birimlere ayrılmıştır. Baba, anne, oğullar, gelinler, torunlar, amca, teyze ve halalar bir arada yaşardı. Bu nedenledir ki her bir oda ayrı bir yaşam alanıdır.


Hayat;

Zemin katta yer alır. Zemini toprak yada taş kaplıdır. Bir merdivenle üst kata çıkılır. Merdivenin başladığı yere pabuçluk denir. Sokak cephesinde sağlam duvarlar bulunur. Bahçe cephesinde ahşap parmaklıklardan oluşan gilisteler hayatı aydınlatır, havalandırır ve dış tehlikelerden korur. Zemin katlarda ayrıca ahırlar, büyük kazan ocakları ve ambarlar bulunur.

Günümüzde hayatta sergilenmekte olan örnekler;

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Sofa ( Çardak );

Evin odalarını birleştiren ve evin tasarımını etkileyen bölümdür. Odalar; abdestlik, kiler, merdiven ve sofaya açılır. Sofada oturulur ve yer sofraları buraya kurulur, sıralar, mevlitler burada yapılır ve oyunlar burada oynanır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Selamlık;

Eski devirde din ve gelenekler evi dışarıya kapatır, kadın yabancı erkeğe görünmezdi. Kadınlar ve erkekler iki ayrı topluluktur. Bunlar evin harem ve selamlığı olarak simgelenir. Düğün sırasında erkekler selamlıkta kendi arasında yemek yer ve eğlenirler.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Harem;

Daha çok zengin evlerinde harem ve selam için iki ayrı giriş ve merdiven vardır. Haremde düğün sırasında kadınların kına gecesi, Bindallı tefebaş adı verilen yöresel giyisilerle yapılır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Başoda;

Evin üst katında, en iyi cephede diğer odalardan daha özenli yapılmış tavan, sedir düzeni, her iki yönden güneş alan pencereler, ahşap işçiliğinin en güzel örneği olan ocak ve oymalar ile gusülhane olarak kullanılan ve adına yüklük denilen dolap bulunur. Misafir odası olarak kullanılır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Gelin Odası;

Evin büyük gelini tarafından kullanılan bu oda da çok amaçlı kullanılır. Diğer tüm odalarda olduğu gibi oturulur, yemek yenir, uyunur ve yıkanılabilir. En büyük etken eşyalarının taşınır olmasıdır. Beşik, yatak gibi eşyalar gerektiğinde odaya getirilir ve kullanıldıktan sonra tekrar yerine kaldırılır. Bu oda sandık odasına ve çocuk odasına geçişlidir.



Dönemin yatağı;

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Sandık Odası;

Gelinin çeyiz sandığının, giyisilerinin, ütü ve dikiş makinesinin bulunduğu, aynı zamanda gelin odasından çocuk odasına geçmeyi sağlayan odadır.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Çocuk Odası;

Büyük çocukların ve evlatlık olan kız çocuklarının kaldığı odadır. Bu odada oymalar, dolaplar, yola bakan pencereler, sedir düzeni olmasına rağmen tavan süslemesi yoktur.

 

[PASIFFLORA]

Ynt: Safranbolu

Odalar;

7 odası bulunan bu evin orta kat odaları gündüz oturmaya ve çalışmaya, üst kat odaları ise gelinlere, misafir yatmasına ve genel anlamada yatak odalarına ayrılmıştır. Odaya girişler odanın bir köşesinden olur. Sofadan odalara doğrudan girilmez. Kapıdan girince karşılaşılan ahşap paravan içeriyi görmeyi engeller.

Evlerde ısınma ocaklarla sağlanır. Ocaktan alınan közler mangala konarak taşınır. Katlar arasında zaman zaman tecrit malzemesi kullanılmış olsa da ahşap evlerde ısının muhafazası güçtür. Bu nedenle prensip mekanın değil insanın ısıtılmasıdır. Soba ise son dönemlerde kullanılmıştır.

Aydınlatma aracı gaz yağı lambasıdır. Son zamanlarda “lüks lamba” diye tanımlanan, daha büyük boyutlu ve daha fazla ışık veren lambalar kullanılmıştır.