Rusya;ural Etekleri Ve Idil(=volga) Boyları;1-9.ağustos.2015

Giriş kapısını geçtikten sonra karşımıza önce Bulgar Devlet Tarih ve Mimarlık Müzesi(=Болгарский государственный историко-архитектурный музей=Bolgarski gosdartveni istoriko-arhitekturni muzey) çıktı.Bulgar kenti, tarihi yapıların yanı sıra modern binalarıyla da beğeni toplamaktadır.1969 yılında kurulmuş,giriş ücreti 200 ruble(~10 TL) olan ve 09-17 saatleri arasında açık olan bu müze aynı zamanda Kazan'dan gelen gemilerin yanaştığı limanın hemen üzerinde kuruludur.



Bulgar Kenti Limanı ve İdil Nehri.



Bu bölgede İdil Nehrinin genişliği 220 metre civarında imiş.



Bulgar Devlet Tarih ve Mimarlık Müzesi.Müzede Bulgar tarihi ve orta çağ İslam mimarisi maket ve belgelerle tanıtılmaya çalışılmış.





Müzenin içinde bulunan Bulgar Kenti maketleri

13. yüzyıl Nogay atlısı

12-13. yüzyıl Bulgar süvarisi

Kentin çok beğenilen bir diğer modern yapısı ise yabancıların “Memorial Sign” ismini verdiği ve Rusçada “Unutulmaz İşaret” anlamına gelen (=Памятный Знак=Pamyatni Znak) isimli iki katlı müzedir.Bu bina, Bulgar'ın 922 yılında islamiyeti seçen ilk Müslüman Türk devletinin başkenti olması ve şehrin Tatar halkının tarihindeki ruhani önemini simgelemek için yaptırılmıştır. Yapımı 2012 yılında tamamlanan sekizgen şeklindeki bu anıtsal yapıya müslüman mimarisine uygun olması için yuvarlak bir kubbe ve tepesine bir de hilal eklenmiştir.





Unutulmaz İşaret Müzesi

Giriş ücreti 100 ruble (~5 TL) olan müzenin alt katında muhtelif arkeolojik buluntular,geçmiş yüzyıllara ait yazılı belgeler,paralar gibi her müzede rastlayabileceğiniz eserler dışında Bağdat Halifesinin gönderdiği delegasyonu Bulgar Hanı Alamış'ın karşılamasını yansıtan mozaik dikkat çekicidir.



Müzenin içinden görüntüler



Alamış Han’ın Bağdat Halifesi'nin delegasyonunu karşılamasını simgeleyen mozaik

Bu müzede ayrıca,2 metre boy,1.5 metre ene ve yaklaşık 800 kilogram ağırlığa sahip dünyanın en büyük matbaa basımı Kuran’ı Kerim'isergilenir. Basımını İtalyan ustaların yaptığı, sayfaları altın varak kaplanmış,cilt kısmı zümrüt,topaz,yakut gibi değerli taşlar ile süslenmiş ve ısı kontrolü uygulanan bir odada sergilenen bu Kuran, Guinness rekorlar kitabında da yer almaktadır.








Dünyanın matbaada basılmış en büyük Kuran-ı Kerim'i

Bulgar şehrindeki tarihi yapılardan en önemlisi Katedral(=Соборная мечеть=Sabornaya meçet) Camii’dir.Kentin ana camisi olarak kabul edilen bu caminin 1236’da başlayan inşaatı yüzyılın sonunda bitirilmiştir. Dikdörtgen tarzında 32x34 metre ebadındaki Katedral Cami,yirmi adet sütunla destekleniyordu.Kuzeyindeki avlu kubbeli olup yanında 24 metre yüksekliğinde bir minaresi mevcuttu. XIV. yüzyılda yeni ilaveler yapılarak genişletilen cami,1841 yılına kadar ayakta kalmıştır.Cami, Kafkasya, Anadolu ve Mezopotamya etkilerini göstermesi bakımından da bölgesinde önemli bir sanat eseri konumundadır.







Katedral Camii-Doğu Mozolesi-Meryem'in Ölümü Kilisesi







Meryem'in Ölümü (=Uspenski) Kilisesi





Doğu Türbesi

Bulgar kentindeki önemli yapılardan bir diğeri Doğu Türbesi (=Восточный мавзолей=Vastoçni mazoley)’dir.XIV. yüzyılda inşa edilen ve XVIII. yüzyılda ruslar tarafından Aziz Nikola Kilisesi’ne dönüştürülen bu yapı,selçuklu kümbetlerini andırmakta olup içten dörtgen ve kubbesi sekizgendir.Kime ait olduğu tespit edilemeyen Doğu Türbesi de Katedral Camii gibi bölge mimarisine dış etkileri taşımış olup stil olarak Orta Asya türbelerine yapı malzemesi olarak da Kafkasya yapılarına benzemektedir.



Yukarıdaki fotoğraflarda yer alan üç binanın 14. yüzyıldaki orjinal halini yansıtan resim

Kara Saray

Bulgarlarca mahkeme binası olarak kullanıldığı tahmin edilen Kara Saray (=черная палата=Çornaya Palata) ile ilgili ilginç bir rivayet vardır. Buna göre, Bulgar şehri düşmanlar tarafından saldırıya uğradığında Han,ailesi ile birlikte bu saraya sığınmıştır.Bunun üzerine düşmanlar, sarayın çevresine odunları yığmışlar ve ateşe vermişlerdir.Bu yüzden yapı kararmış ve Kara Saray olarak anılmıştır.Bulgar Devletinden günümüze en iyi biçimde intikal eden eserlerden biri Kara Saray’dır. Üstü kubbeli, alt kısmı ise sekiz köşelidir.









Doğu Türbesinin güneydoğusundan takriben 500 metre ileride yine büyükçe bir çifte hamam mevcut olup,beden duvarlarına kadar restore edilerek dondurulmuştur.Hamamın halvet, sıcaklık ve külhan kısmı ayaktadır.



Hafiften acıkmıştık.Hemen orada gözleme(=лепешка=Lepeşka) yapan satıcıya 100 ruble (~5 TL) ödeyerek birer peynirli gözleme ve meyva suyu satın alıp açlığımızı bastırdık.

Han Mezarı(=Ханская Усыпальница=Hanskaya Usıpalnitsa)



14.yüzyılın başlarında,kübik tarzda ve kireç taşından yapıldığı belirtilen Han Mezarı'na sekiz kişinin gömülü olduğu saptanmıştır.




Keçe Minare

Han Mezarı'nın 50 metre kadar güneyinde bulunan Keçe(Küçük) Minare (=Малый минарет=Mali Minaret)’nin özelliği camisi olmadan günümüze ulaşmış olmasıdır.On iki metre yüksekliğindeki bu minare,Bulgar şehrinin güneydoğusunda yer alır.Keçe Minare’nin hemen komşuluğunda ise Han Mezarı bulunmaktadır.

Keçe Minare’nin elli metre kadar güney-batısında ise Üç Sahabe Heykeli(=памятник трем сахабам=Pamiyatnik trem sahabam) bulunur. Rivayete göre Hazreti Muhammed(SAV)'in yol arkadaşı olan üç sahabe kendilerine bu yolculuk için verilen hokka kutusu,sarık ve asa ile Bulgar Kenti'ne gelmişlerdir.Bunlardan Sahib Abdurrahman asası ile yere vurunca burada bir pınar akmaya ve bir kayın ağacı filizlenmeye başlamıştır.İşte bu su ve kayın ağacının yaprak ve dallarını kullanan Zübeyir ben Talke,Bulgar Hanı'nın kızı Tuibike'yi ve başka bir çok kişiyi tedavi etmiş ve diğer iki sahabe ile birlikte İslamiyet'in bu şehirde yayılması için çalışmışlardır.Oniki yılın ardından arkadaşları geri dönmüşler ancak Zübeyir ben Talke daha sonra Tuibike ile evlenerek Bulgar'da yerleşmiş ve ölümünün ardından buraya gömülmüştür. Bu anıt,işte bu üç sahabenin anısına dikilmiştir.



Üç Sahabe Heykeli

10.Haziran.2012 yılında büyük bir törenle hizmete açılmış olan Beyaz Cami(=Ak Mescit), Bulgar şehrinin dikkat çekici bir başka modern zaman eseridir.





Ak Mescid'in dış görünümü

Mimarlığını Sergei Sakurov’un yaptığı cami,seksen sekiz adet kar beyazı mermer sütunla çevrilidir.Mabed, medrese, musalla taşı, şadırvan ve müftü için bir rezidans bölümlerinden oluşan caminin stili geometrik süslemeleri,oyma işçilikleri ve iç bölümlerinin zerafeti göz kamaştırıcıdır. Barışı ve saflığı simgelemek için tam bin iki yüz ton beyaz mermer kullanılan caminin yapımında Medine’deki Peygamber Camisi örnek alınıp yerden 46.5 metre yüksekliğinde iki adet minare yapılmıştır.




Ak Mescid'in iç görünümü

Bulgar kentindeki bir başka ilgi çekici yer 2012'de açılmış olan Ekmek Müzesi(=хлеб музей=Hleb Muzey)’ dir. Bu müzede bir çiftçinin evinde ve bahçesinde olabilen değirmen, kiler, vs.her şeyin görülebildiği bir dizayn yapılarak tahılın nasıl yetiştirildiği, korunduğu ve ekmek yapma sürecinde ne gibi işlemlerden geçtiği görülebilir.Müzeyi ziyaret edenler buradaki her alete dokunabilir ve nasıl çalıştığını birinci elden
görmek için uygulamaya katılabilirler.





Tabelada " хлеб всему голова =ekmek her şeyin başıdır" yazıyor.








Ekmek Müzesi








Ekmek Müzesi’nin hemen yanında, müzede yetiştirilen tahıllar kullanılarak ekmek yapılan minik bir fırın bulunuyor.Burada çok cüzi ücretler karşılığında ziyaretçilerin gözü önünde yapılan ekmek, börek ve değişik hamur işleri satılmaktadır.Mis gibi hamur işleri ve sıcak bir çay doğrusu çok iyi gitti.

Bulgar kentinin dışında, şehir surları ötesinde de görülmeye değer yerler de vardır.Bunlardan birisi,İdil kıyısında bulunan Abdurrahman Kuyusu (=Колодец Габдрахмана=Kalodets Gabdrahmana)’dur.Rivayete göre bu kuyu, Sahabe Abdurrahman’ın asası ile dokunduğu yerde oluşmuştur. Bulgar halkı, bu kuyudan çıkan suyun şifalı olduğuna inanır.





Abdurrahman Kuyusu



Yeni evlenmiş çiftlerin nikah sonrası burayı ziyaret ederek şifalı suyundan içmeleri ve hemen üst kısmında bulunan verandalarda kutlama yapmaları adettenmiş.









Biz de yeni evlenmiş bir çiftin bu mutlu anlarından bir kaç kare aldık.

Tertemiz bir doğa ve eski zamanların dokusu ile yoğrulmuş Bulgar kenti,bence tarih ve doğa severler için mutlak görülmesi gereken bir şehirdir.Bundan sonra Kazan şehrine geri dönerek gezmeye devam ettik. İlk durağımız Abdullah Tukay Caddesi(=улица Габдуллы Тукая)No:74 adresindeki Abdullah Tukay Edebiyat Müzesi(=Литературный музей Габдуллы Тукая=Literaturni Muzey Gabdul Tukaya)’ne geldik.Bu ev aynı zamanda Kafkaslarda bağımsızlık mücadelelerinin simgesi olan Şeyh Şamil’in kısa bir süre kaldığı ve sonradan kızına hediye ettiği evdir.Bu nedenle Şeyh Şamil Evi(=Дом Шамиля=Dom Şamiliya) olarak da anılır.








Şeyh Şamil Evi= Abdullah Tukay Edebiyat Müzesi


Tatar edebiyatının temelini oluşturan ve henüz 27 yaşında iken tüberküloz nedeniyle vefat eden Abdullah Tukay(=Габдулла Тукай=Gabdulla Tukay)’ın çocukluk yılları da acılarla dolu geçmiş.Şair tüm olumsuzluklara rağmen hayata küsmemiş ve eserlerinde her zaman toplum yararını ve ders verici niteliği ön planda tutmuştur. Bunu gerçekleştirmek için de halk edebiyatının ve yalın bir dilin kullanılması gerektiğini söyleyen Abdullah Tukay’ın yaklaşık yüz yıl önce yazdığı aşağıdaki şiirinin bugün biraz dikkatlice okuyunca bizler tarafından dahi kolayca anlaşılır olması bence onun ne dili kullanma konusunda ne büyük bir usta olduğunun göstergesidir.
Tugan Til…………………………………………...............Ana Dil
İy tugan til, iy matur til…………………………...Ey ana dili, ey güzel dil
Etken,enkemnin tili………….………………….....Atamın, anamın dili
Dönyada küp nerse bildim……………………..Dünyada çok şey öğrendim
Sin tugan til arkılı…………………………………...Sen ana dil vasıtasıyla
İy tugan til her vakıtta…………………………....Ey ana dil her zaman
Yardemin ilen sinin………..........……….........Yardımın ile senin
Kiçkineden anlaşılgan……………………………..Küçüklükten anlaşılmış
Şatlıgım, kaygım minim……………………………Sevincim, üzüntüm benim
İy tugan til sinde bulgan…………………………Ey ana dil sende bulunmuş
İn ilik kılgan duğam………………………………..En ilk okuduğum duam
Yarkıkagıl dip üzimni……………………………....Koru diyerek kendimi
Etkem, etkemni Hodam…………………………..Atamı, anamı Hüda’m…


url=http://s1072.photobucket.com/user/erhen/media/suzuki grand vitara/IMG_1565_zps53njusdy.jpg.html] [/url]

Puşkin Caddesi(=улица Пушкина) üzerindeki Abdullah Tukay'ın Heykeli (=памятник габдуллы тукая=Pamyatnik Gabdul Tukaya)

Bundan sonra Abdullah Tukay Caddesi ve paralel caddelerde bulunan çoğu 17-19.yüzyıllar arasında yapılmış camilerin bulunduğu ve eskiden Tatar mahallesi olarak adlandırılan bölgeyi gezdik.






Nurullah Camii

Moskovskaya Caddesi(=улица Московская),No:14 adresindeki Nurullah Camii(=Нурулла мечеть=Nurulla Meçet)Yunusov isimli tüccar ailesi tarafından 1845-1849 yılları arasında yapılmıştır.Peçenek Pazarı camisi(=Печән Базары мечеть=Peçen Bazar Meçet)olarak da adlandırılır.Ortadoğu mimarisi esintileri taşıyan bu iki katlı ve üç kubbeli caminin minaresi 1929’da yıkılmış olup uzun süre ofis ve ev olarak kullanıldıktan sonra 1992 yılında restore edilerek hizmete açılmıştır.







Mercani Camii

Kayyum Nasri Caddesi(=улица Каюма Насыри) No:17 adresindeki Mercani Camii(=Мечеть Аль-Марджани=Meçet Al-Marjani) adını Tatar millî şuurunun gelişmesi yolundaki pek çok tarihî esere imza atmış ve bu camide 1850-1889 arasında görev yapmış seçkin bir Tatar aydını olan Şahabettin Mercani’den almıştır.İlk başta katedral olarak inşa edilen bu cami 1766-1770 yıllarında Çariçe II. Katerina tarafından şehir halkına bir armağan olarak yaptırılmıştır.İki katlı caminin balkonlu minaresi dikkat çekicidir.Rus İmparatorluğu’ndaki müslümanlara yapılan zulümden pek çok sene sonra Kazan'da ve Tataristan'da inşa edilen ilk ve en eski cami olup bu özelliği sayesinde SSCB döneminde de dokunulmadan günümüze kadar gelmeyi başarmıştır.

Apanay Cami

Mercani Camii ile birlikte Kazan'daki en eski İslami yapılardan biri olan Apanay Camii(=Апанаевская мечеть=Apanaevskaya Meçet)'nin inşaatına Çariçe 2. Katerina'dan alınan özel yazılı emirle 1768 yılında başlanmış ve 1771’de tamamlanmıştır.Kayyum Nasri Caddesi (=улитса Каюма Насыри =Ulitsa Kayyuma Nasri), 27 adresinde bulunan Camii, adını o bölgede yaşayan Apanay adlı tüccar ailesinden almıştır.



Bornay Camii

Ahtiyamov Caddesi(=улитса Ахтямова=Ulitsa Ahtiyamova),7 adresinde bulunan Bornay Camii(=Бурна́евская мечеть=Burnaevskaya meçet) ,Muhammed Sadık Bornaev tarafından 1872 yılında yapılmış olup minaresi 1895’te tamamlanmıştır.Kırmızı tuğladan yapılmış olan bu cami katedral camisi olarak da bilinir.



Mavi Cami

Narimanov(улица Нариманова=Ulitsa Narimanova)Caddesi’nde bulunan Mavi Cami(=Голубая мечеть=Galubaya Meçet) ilk kez ahşap olarak 1778 yılında yapılmış olup sabun fabrikası sahibi Ahmet Aitov-Zamanov tarafından 1815-19 yılları arasında yeniden ve tuğladan inşa edilmiştir.


Sultan Camii

1868 yılında Cihanşah Osmanov isimli tüccar tarafından yaptırılan üç katlı Sultan Camii(=Солтан мечете=Soltan Meçete), улица Габдуллы Тукая)No:14 adresinde yer almaktadır.

Vahitovski bölgesinde bundan sonra gittiğimiz Profesör Lukovski Caddesi (=Луковского улица=Lukovskogo ulitsa) genellikle tiyatroların ve diğer kültür sanat merkezlerinin ağırlıkta olduğu bölgedir.Bu caddede 21 numarada bulunan Ekiyat(=Masal) Kukla Tiyatrosu(=Экият Театр Кукол=Ekiyat Teatr Kukol) bu bölgenin ve Kazan şehrinin en ünlü tiyatrosu imiş.Bu tiyatro,Tatar milli benliğini, edebiyatını,gelenek ve göreneklerini korumak konusunda önemli bir misyon üstlenmiştir.




Ekiyat(=Masal) Kukla Tiyatrosu

Tiyatronun son derece zengin olan repertuarında ünlü Tatar şairi Abdullah Tukay’ın 1908 yılında yazdığı “Su Anası” masalı esas alınarak Zinnur Husniyarov tarafından uyarlanan oyununu,tatar şairi Nebi Deuli’nin yazdığı “Cırlap Uzgan Cey=Şarkılarla Geçen Yaz”adlı oyunu,Cengiz Aytmatov’un “Gün olur asra bedel” romanınından derlenen “Gasırdan ozın bu kön = Asırdan uzun bu gün” adlı oyunu gibi pek çok eser dönüşümlü olarak sergilenmekte imiş.

Kazan'daki ikinci gün akşam yemeği için otelimize bir kilometre mesafedeki Butlerova Caddesi(=улица Бутлерова) No:31 adresindeki Bilyar Restoran (=Биляр Pectopah)’a gittik.Yemekleri güzel ve fiyatları da makuldü.

Bilyar Restoran ’da önce tatarca Alsu(=Aлсу) denen kırmızı pancarlı ayran içtik. Tadı şalgama benzese de biraz baharatlı ve içimi daha yumuşaktı.

Yeleş

Öçpoçmak

Pelmeni

Tıpkı Kazakistan ve Başkurdistan’da olduğu gibi Tataristan’da da At eti(=Конина) yeniyor.At etinden güveçte yahni şeklinde yapılan yemeği denedik.At yahnisi basit ve lezzetli.Tadı yağsız dana eti gibi ama sert değil.Yanındaki soğan, havuç ve kırmızı biberle güzel olmuş.

Çak-çak tatlısı
Tatlı olarak da Özbekistan ve Kafkasya’da da aynı isimle bilinen ve tatarların kendilerinin milli tatlısı olarak lanse ettikleri çak-çak (=Чак-Чак)tatlısı yedik.İnce şeritler halinde kesilen hamur yağda kızartıldıktan sonra şekerli karamele bulanıp üzerine de pudra şekeri ve ceviz serpildikten sonra sunuluyor.Aslında bu geleneksel bir düğün tatlısı imiş ve gelinin nikah sonrasında tüm misafirlere birer parça kendi yaptığı çakçaktan ikram etmesi adettenmiş.Kazan’da Kayuma Nasri Caddesi(=улица Каюма Насыри), No:11 adresinde bir de çak-çak müzesi (=Музей чак-чака) mevcut.Gezme fırsatım olmadı ama bunun da mı müzesini yaptınız be kardeşim demekten kendimi alamadım!!
Hesap ise 1100 ruble (~55 TL.) idi.

8.Ağustos.Cumartesi,Kazan’daki son günümüzdü.Sabah erkenden kalkarak otele yüz metre mesafedeki Abdullah Tukay(=улица Габдуллы Тукая) ve Moskovskaya Caddeleri(=улица Московская) arasında kalan Kolhoz pazarı(=Колхоз Базары) ya da günümüzdeki adıyla Merkez pazaryeri(=централbныи ринок=Sentralni Rinok)'ne gittik.



Pazar yerinin girişi

Kolhoz,rusça ortak tarım yapma(=коллективное хозяйство=kollektivnoy hoziyastva) anlamındaki iki kelimenin ilk hecelerinin birleştirilmesinden türetilmiş bir isimdir.Bolşevik ihtilali ardından soyluların ve zenginlerin sahip oldukları tüm topraklara el konulduktan sonra sovyet toprakları iki şekilde işlenmeye başlar.Bunlardan birincisi köylülerin maaşlı işçi olarak çalıştıkları ve tüm masrafları devlet tarafından karşılanan ve bizdeki devlet üretme çiftliklerinin eşdeğeri olan sovhoz(=cobхо́з) ikincisi ise yine devlete ait toprakların sembolik bir ücret karşılığı kiralandığı,üretim araçları ve hayvanların işletmeye ait olduğu,ücretin emeğin niteliğine ve çalışma süresine göre verildiği,belli sayıda köylü ailenin oluşturduğu ortak tarım işletmesi olarak tanımlayabileceğimiz kolhoz(=kолхоз)lardır.Kolhoz ürünleri belirlenen fiyatlar üzerinden devlet kuruluşlarına satılırmış. 1991’de Sovyetler Birliği dağılırken bunların sayısı 70.000’i aşıyormuş.





Tezgahlardan kareler



Kayısılar ve diğer kuru yemişler Özbekistan'dan geliyormuş.



Çak-çak tatlısı tezgahı

Bölgede organik tarım yapılıyormuş.Zaten pazar yerinin kapalı olan kısmı mis gibi kokuyordu.Pazar yeri, başta orman meyveleri ve sebzeler olmak üzere çeşitlilik yönünden çok zengin,fiyatlar ise son derece makuldü. Sebze-meyvenin büyük çoğunluğunun kilogram fiyatı 20 rublenin(~1 TL.) altında idi.Ayrıca dilimizi kolay anlayan esnafla konuşmak son derece keyif verici idi.

Burada bize göre eksik olan tek şey canlılıktı.Satıcıların yüksek sesle bağırmadığı,müşterilerin pazarlık yapmadığı,tezgahların son derece tertipli olduğu AVM gibi ortamı doğrusu biraz yadırgadık.