Karl Heinrich Marx (Marks)'ın Tarih Felsefesi
Marksizm aynı zamanda bir praksis (farklı uygulama biçimleride diyebiliriz ama Türkçe pek karşılamıyor)felsefedir. Ölümünden sonra Lenin, Mao, Stalin ve Troçki gibi liderler Marksizmi çeşitli şekilde yorumlamışlar ve bu yorumların sonucu ortaya koydukları hareketler Leninizm, Maoizm gibi isimlerle adlandırılmıştır.
Marx'ın felsefesinin dayanak noktası insanın doğası ve toplum içindeki yeridir. Hegelci diyalektiğin (diyalektiğin karşılığıda pek yok ama şöyle diyebiliriz,gerçekliğe ulaşma yolunda ,tartışmayı temel usüllerin tümü) yardımıyla insan doğasının değişmezliği kavramını reddeder. Burada kastedilen insan doğası, fizyolojik ihtiyaçlar değil insanın toplum içinde yarattığı hareket ve davranış biçimidir. Bunu da "tarihsel süreç" ve "doğa" kavramlarını bir arada ele alarak yapar. Sosyal koşulların davranışı belirlemesi, doğanın insanın davranışını belirlemesinden önce gelir. Ama bu insan doğasının varlığını reddetmez, yabancılaşma teorisi bunun üstüne kurulur. İnsan emeği kaçınılmaz olarak doğal bir kapasite kapasite gerektirir ama bu da insan bilincinin aktif rolüne sıkıca bağlıdır
"Örümcek, işini dokumacıya benzer şekilde gördüğü gibi, arı da peteğini yapmada pekçok mimarı utandırır. Ne var ki, en kötü mimarı en iyi arıdan ayıran şey, mimarın, yapısını gerçekte kurmadan önce, onu imgesinde kurabilmesidir."
Marx'ın tarih analizi, tarım toplumlarında toprak ve kürek, sanayi toplumunda madenler ve fabrikalar olarak sayılabilen yani bir malın üretimi için doğrudan gerekli üretici güçler ve bu üretim araçlarını kullanan insanların kurduğu sosyal ve teknolojik ilişkileri tanımlayan üretim ilişkileri arasındaki ayrıma dayanır. Bu ayrım ve bağ üretim biçimini oluşturur. Marx, Avrupa'da üretim biçiminin değişmesiyle birlikte feodalizmden kapitalist üretim biçimine geçildiğini söyler. Marx üretici güçlerin, üretim ilişkilerinden daha önce geldiğini ve daha hızlı değiştiğini söyler.
"Felsefenin Sefaleti" çalışmasında bu durum şöyle yer alır:
"Toplumsal ilişkiler, üretici güçlere sıkı sıkıya bağlıdırlar. Yeni üretici güçler sağlamak için, insanlar, kendi üretim biçimlerini değiştirirler; kendi üretim biçimlerini değiştirmek, yaşamlarını kazanma yollarını değiştirmek için de, bütün toplumsal ilişkilerini değiştirirler. Yeldeğirmeni size feodal beyli toplumu verir; buharlı değirmen ise, sınai kapitalistli toplumu."
Marx toplumdaki sınıfların bu üretim biçimlerine bağlı olarak oluştuğunu söyler. Bir sınıfı oluşturan insanlar kendi istekleri yahut bilinçleriyle bir araya gelmiş değildir. Her sınıfın da kendi çıkarına farklı bir isteği vardır, bu da toplumda çatışmaya yol açar.
İnsanlık tarihinin en kalıtımsal özelliği sosyal sınıfların çatışmasıdır:
"Şimdiye kadarki bütün toplumların tarihi, sınıf savaşımları tarihidir."
Marx insanların kendi emek gücü ve bunla olan ilişkisiyse de ilgilendi. Yabancılaşma sorunu özellikle Genç Marx'ın ilgilendiği bir alandır. Kapitalist sistemde insanın kendi doğasına yabancılaşmasıyla, hem kendi emeğine hem üretim sürecine hem de sosyal ilişkilerine karşı yabancılaşır. Kapital'de yerini daha ayrıntılı biçimde tanımladığı meta fetişizmine (mala tapınmak diyebiliriz) bırakır.
Yanlış bilinç de Marksist terminoloji içinde önemli bir yere sahiptir. İdeoloji kavramıyla oldukça yakından bağlantılıdır ve onu olumsuzlar. Üretim araçlarına sahip sınıf, aynı zamanda kendi dünya görüşünü de alt sınıflara pompalar. Böylece proleterya (işçi sınıfı yada emekçi diyebiliriz) kendi çıkarının nerede olduğunu göremez, düzeni değiştirme şansının olmadığını düşünür. Olayları devrimci bir düşünceden uzak olan din veya insan çerçevesinden görür.
Marx, "Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı"da şöyle der:
"Dinsel üzüntü, bir ölçüde gerçek üzüntünün dışavurumu ve bir başka ölçüde de gerçek üzüntüye karşı protesto oluyor. Din ezilen insanın içli ezgisini, kalpsiz bir dünyanın sıcaklığını, tinin dıştalandığı toplumsal koşulların tinini oluşturuyor. Din, halkın afyonunu oluşturuyor."
Marks'ın Tarih Anlayışı
Marx'ın tarihsel materyalizm kuramı toplumun her zaman ana olarak maddi koşullara göre, burada üretim ilişkileri ve buna bağlı olarak ekonomi sistemin dinamiğidir, belirlendiğini iddia eder. İnsanlar ilk olarak birbirleriyle "yaşamak için her şeyden önce içmek, yemek, barınmak ve giyinmek" gibi gereksinmeleri karşılamak için ilişkiye girer. Marx ve Engels, Batı toplumlarının gelişmesini ve geleceğini şu beş zincirleme aşamada tanımlar:
İlkel komünizm: Avcı ve toplayıcı dönemde, paylaşılan mülkiyete ve ilkel demokrasiye dayanan kooperatif aşiretler, kabileler.
Kölelik: Toplumun kabileden şehir devlete geçtiği, köleliğin, özel mülkiyetin ve aristokrasinin doğduğu, tarımın yaygın olduğu dönem.
Feodalizm: Kralın da dahil olduğu aristokrasinin yönetici sınıf haline geldiği, dinin önemli bir yer tuttuğu üçüncü dönem.
Kapitalizm: Burjuva sınıfının yönetici, proletaryanın da ezilen sınıf olduğu, parlamenter demokrasinin yaygın politik sistem, piyasa ekonomisinin işlediği ve üretim araçlarına ağırlıkla özel mülkiyetin sahip olduğu dönem.
Komünizm: İşçilerin devrim yaparak kapitalistleri kovduğu ve devletsiz, sınıfsız, mülkiyetsiz bir toplumun yarattıkları beşinci dönem.
Sanıldıgı gibi ekim devriminden sonra ve ülkemizde kominist olarak ilan edilen devletler (SSCB;ÇİN vs) kendilerini kominist olarak değil sosyalist olarak ifade etmişlerdir.Kominzm ise sosyalizmden sonraki aşamadır.
Marx tüm dünya devletlerine bilim ve sanat ta damgasını vurmuştur.sosyalimin yıkılması ile dünya üzerinde önemi azalmış olsada,hala en çok konuşulan eleştirilen kuramcılardan biridir.
Kapitalizm karşısında yenilmesini her türlü şart ve koşul altında saldırıya uğradığı enparyalizmin saçayaklarından biri olan reklam a (ayrıca psikolojik harp görsel ifade biçimlerinde yararlanmıştır)karşı bir argüman geliştirememiş olmasından kaynaklanmaktadır (bu benim görüşümdür)
Ancak bu yenilgi daha çok açık değildir kanımca.Batı felsefesinde bir kavram vardır zeitgest (bununda tam karşılığı yok Türkçemizde,zamanın ruhu diyebiliriz,yahut tam zamanında ne önce ne sonra,ihtiyaç hasıl olduğunda) Yani bir durum olay ,oluşum ancak zamanı geldiğinde çıkar.Bunu anlayabilmeniz için biraz açamak istiyorum.yani önce tekerin ,sonra motorun,icad edilmesi lazımki araba icad edilebilsin,fikir ve düşüncede böyledir,önce belli kavramlar çıkar sonra onun üzerinde evrilir.Tarihte böyledir,önce ilkel toplum olması gerekirki feodal toplum olsun yani önce feodal toplum olup sonra ilkel toplum olamaz.Bu determinist bir yaklaşımdır (Gerekircilik diyebiliriz) Ancak bu durum karl popper gibi bilim felsefecilerincede yerden yere vurulur.Bugün bu kavramı savunan ve reddedenler bulunmaktadır.
Konumuza dönecek olursak marxsiz min ölmediğini savunanlar, kominizm düşüncesinin erken çıktığını ve uygulama yeri olarak sanayi devrimini tamamlamamış rusyanın olması sürece sekte vurduğunu ifade ederler.Onlara göre kapitalizm tek kutup olarak kalmış ve bu insanın doğasına aykırı olarak insanlığı felakete sürükleyecektir.Dünyayı devasa bir savaş beklemektedir.Ancak ondan sonra dünya yeniden kurulacaktır.ve sosyalizme doğru evrilecektir.Yani tarih sürecini tamamlayamadığı için bir kıvranmaktadır.
Saygılarımla Selçuk Atahan
Not :bazı kavramlar varki onları anlayabileceginizi düşündüğüm için ayrıntıya girmedim,bazılarını Türkçe karşılıkları tam karşılamadığı için orjinal kelime ve Türkçe açıklaması ile verdim parantez içinde açıklamaya çalıştım )Yinede es geçtiğim varsa size açıklamaya çalışırım.
Marksizm aynı zamanda bir praksis (farklı uygulama biçimleride diyebiliriz ama Türkçe pek karşılamıyor)felsefedir. Ölümünden sonra Lenin, Mao, Stalin ve Troçki gibi liderler Marksizmi çeşitli şekilde yorumlamışlar ve bu yorumların sonucu ortaya koydukları hareketler Leninizm, Maoizm gibi isimlerle adlandırılmıştır.
Marx'ın felsefesinin dayanak noktası insanın doğası ve toplum içindeki yeridir. Hegelci diyalektiğin (diyalektiğin karşılığıda pek yok ama şöyle diyebiliriz,gerçekliğe ulaşma yolunda ,tartışmayı temel usüllerin tümü) yardımıyla insan doğasının değişmezliği kavramını reddeder. Burada kastedilen insan doğası, fizyolojik ihtiyaçlar değil insanın toplum içinde yarattığı hareket ve davranış biçimidir. Bunu da "tarihsel süreç" ve "doğa" kavramlarını bir arada ele alarak yapar. Sosyal koşulların davranışı belirlemesi, doğanın insanın davranışını belirlemesinden önce gelir. Ama bu insan doğasının varlığını reddetmez, yabancılaşma teorisi bunun üstüne kurulur. İnsan emeği kaçınılmaz olarak doğal bir kapasite kapasite gerektirir ama bu da insan bilincinin aktif rolüne sıkıca bağlıdır
"Örümcek, işini dokumacıya benzer şekilde gördüğü gibi, arı da peteğini yapmada pekçok mimarı utandırır. Ne var ki, en kötü mimarı en iyi arıdan ayıran şey, mimarın, yapısını gerçekte kurmadan önce, onu imgesinde kurabilmesidir."
Marx'ın tarih analizi, tarım toplumlarında toprak ve kürek, sanayi toplumunda madenler ve fabrikalar olarak sayılabilen yani bir malın üretimi için doğrudan gerekli üretici güçler ve bu üretim araçlarını kullanan insanların kurduğu sosyal ve teknolojik ilişkileri tanımlayan üretim ilişkileri arasındaki ayrıma dayanır. Bu ayrım ve bağ üretim biçimini oluşturur. Marx, Avrupa'da üretim biçiminin değişmesiyle birlikte feodalizmden kapitalist üretim biçimine geçildiğini söyler. Marx üretici güçlerin, üretim ilişkilerinden daha önce geldiğini ve daha hızlı değiştiğini söyler.
"Felsefenin Sefaleti" çalışmasında bu durum şöyle yer alır:
"Toplumsal ilişkiler, üretici güçlere sıkı sıkıya bağlıdırlar. Yeni üretici güçler sağlamak için, insanlar, kendi üretim biçimlerini değiştirirler; kendi üretim biçimlerini değiştirmek, yaşamlarını kazanma yollarını değiştirmek için de, bütün toplumsal ilişkilerini değiştirirler. Yeldeğirmeni size feodal beyli toplumu verir; buharlı değirmen ise, sınai kapitalistli toplumu."
Marx toplumdaki sınıfların bu üretim biçimlerine bağlı olarak oluştuğunu söyler. Bir sınıfı oluşturan insanlar kendi istekleri yahut bilinçleriyle bir araya gelmiş değildir. Her sınıfın da kendi çıkarına farklı bir isteği vardır, bu da toplumda çatışmaya yol açar.
İnsanlık tarihinin en kalıtımsal özelliği sosyal sınıfların çatışmasıdır:
"Şimdiye kadarki bütün toplumların tarihi, sınıf savaşımları tarihidir."
Marx insanların kendi emek gücü ve bunla olan ilişkisiyse de ilgilendi. Yabancılaşma sorunu özellikle Genç Marx'ın ilgilendiği bir alandır. Kapitalist sistemde insanın kendi doğasına yabancılaşmasıyla, hem kendi emeğine hem üretim sürecine hem de sosyal ilişkilerine karşı yabancılaşır. Kapital'de yerini daha ayrıntılı biçimde tanımladığı meta fetişizmine (mala tapınmak diyebiliriz) bırakır.
Yanlış bilinç de Marksist terminoloji içinde önemli bir yere sahiptir. İdeoloji kavramıyla oldukça yakından bağlantılıdır ve onu olumsuzlar. Üretim araçlarına sahip sınıf, aynı zamanda kendi dünya görüşünü de alt sınıflara pompalar. Böylece proleterya (işçi sınıfı yada emekçi diyebiliriz) kendi çıkarının nerede olduğunu göremez, düzeni değiştirme şansının olmadığını düşünür. Olayları devrimci bir düşünceden uzak olan din veya insan çerçevesinden görür.
Marx, "Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı"da şöyle der:
"Dinsel üzüntü, bir ölçüde gerçek üzüntünün dışavurumu ve bir başka ölçüde de gerçek üzüntüye karşı protesto oluyor. Din ezilen insanın içli ezgisini, kalpsiz bir dünyanın sıcaklığını, tinin dıştalandığı toplumsal koşulların tinini oluşturuyor. Din, halkın afyonunu oluşturuyor."
Marks'ın Tarih Anlayışı
Marx'ın tarihsel materyalizm kuramı toplumun her zaman ana olarak maddi koşullara göre, burada üretim ilişkileri ve buna bağlı olarak ekonomi sistemin dinamiğidir, belirlendiğini iddia eder. İnsanlar ilk olarak birbirleriyle "yaşamak için her şeyden önce içmek, yemek, barınmak ve giyinmek" gibi gereksinmeleri karşılamak için ilişkiye girer. Marx ve Engels, Batı toplumlarının gelişmesini ve geleceğini şu beş zincirleme aşamada tanımlar:
İlkel komünizm: Avcı ve toplayıcı dönemde, paylaşılan mülkiyete ve ilkel demokrasiye dayanan kooperatif aşiretler, kabileler.
Kölelik: Toplumun kabileden şehir devlete geçtiği, köleliğin, özel mülkiyetin ve aristokrasinin doğduğu, tarımın yaygın olduğu dönem.
Feodalizm: Kralın da dahil olduğu aristokrasinin yönetici sınıf haline geldiği, dinin önemli bir yer tuttuğu üçüncü dönem.
Kapitalizm: Burjuva sınıfının yönetici, proletaryanın da ezilen sınıf olduğu, parlamenter demokrasinin yaygın politik sistem, piyasa ekonomisinin işlediği ve üretim araçlarına ağırlıkla özel mülkiyetin sahip olduğu dönem.
Komünizm: İşçilerin devrim yaparak kapitalistleri kovduğu ve devletsiz, sınıfsız, mülkiyetsiz bir toplumun yarattıkları beşinci dönem.
Sanıldıgı gibi ekim devriminden sonra ve ülkemizde kominist olarak ilan edilen devletler (SSCB;ÇİN vs) kendilerini kominist olarak değil sosyalist olarak ifade etmişlerdir.Kominzm ise sosyalizmden sonraki aşamadır.
Marx tüm dünya devletlerine bilim ve sanat ta damgasını vurmuştur.sosyalimin yıkılması ile dünya üzerinde önemi azalmış olsada,hala en çok konuşulan eleştirilen kuramcılardan biridir.
Kapitalizm karşısında yenilmesini her türlü şart ve koşul altında saldırıya uğradığı enparyalizmin saçayaklarından biri olan reklam a (ayrıca psikolojik harp görsel ifade biçimlerinde yararlanmıştır)karşı bir argüman geliştirememiş olmasından kaynaklanmaktadır (bu benim görüşümdür)
Ancak bu yenilgi daha çok açık değildir kanımca.Batı felsefesinde bir kavram vardır zeitgest (bununda tam karşılığı yok Türkçemizde,zamanın ruhu diyebiliriz,yahut tam zamanında ne önce ne sonra,ihtiyaç hasıl olduğunda) Yani bir durum olay ,oluşum ancak zamanı geldiğinde çıkar.Bunu anlayabilmeniz için biraz açamak istiyorum.yani önce tekerin ,sonra motorun,icad edilmesi lazımki araba icad edilebilsin,fikir ve düşüncede böyledir,önce belli kavramlar çıkar sonra onun üzerinde evrilir.Tarihte böyledir,önce ilkel toplum olması gerekirki feodal toplum olsun yani önce feodal toplum olup sonra ilkel toplum olamaz.Bu determinist bir yaklaşımdır (Gerekircilik diyebiliriz) Ancak bu durum karl popper gibi bilim felsefecilerincede yerden yere vurulur.Bugün bu kavramı savunan ve reddedenler bulunmaktadır.
Konumuza dönecek olursak marxsiz min ölmediğini savunanlar, kominizm düşüncesinin erken çıktığını ve uygulama yeri olarak sanayi devrimini tamamlamamış rusyanın olması sürece sekte vurduğunu ifade ederler.Onlara göre kapitalizm tek kutup olarak kalmış ve bu insanın doğasına aykırı olarak insanlığı felakete sürükleyecektir.Dünyayı devasa bir savaş beklemektedir.Ancak ondan sonra dünya yeniden kurulacaktır.ve sosyalizme doğru evrilecektir.Yani tarih sürecini tamamlayamadığı için bir kıvranmaktadır.
Saygılarımla Selçuk Atahan
Not :bazı kavramlar varki onları anlayabileceginizi düşündüğüm için ayrıntıya girmedim,bazılarını Türkçe karşılıkları tam karşılamadığı için orjinal kelime ve Türkçe açıklaması ile verdim parantez içinde açıklamaya çalıştım )Yinede es geçtiğim varsa size açıklamaya çalışırım.
