Yolda Salınmaya Başlayan Çekme Karavan Nasıl Durdurulur ?

[pasolvon]

Videolarda salınımın başlamasıyla devrilme arasındaki zaman o kadar kısa ki Yücel bey, bana “Rabb-i yessir” den başkası sığmaz gibi geliyor.

…
Yalnız hızın arttırılmasının salınımı nasıl azaltabileceğini çıkaramadım. Bütün video ve açıklamalar tersini söylüyor.

Üstad aklıma tek gelen ivmeyle yaw inertia dedikleri denge merkezi yer değiştiriyor olabilir. Mevcut rezonans koşulu bozulabilir.

@tapatalk

 

[Doğrucu Davut]

.
Dinçer bey, sanırım “Yaw intertia” ile kast edilen aracın virajda kazandığı rotasyon momentumu. Bunu, aracı uzunlamasına geçen vektörün büyütülmesiyle azaltmak mümkün. Yani virajın içinde sürati biraz arttırma yoluyla.

Fakat burada söz ettiğimiz, takelaj durumunda ayni hız ile düz yolda çeken araçta değil, sadece çekilen karavanda başlayan salpalama.
Bu iki taşıtın aks sayı ve aks konumları, dolayısıyla yola oturmalarının farklı olduğunu biliyoruz. Merkezi konumdaki dingil yapısıyla bir taşıtın rotasyona eğilimi artmakta. (Zaten bu merkezi konumla çekilen karavanın park edebilme kolaylığı hedefleniyor) Yükün merkezden uzak ve farklı konumu ile artan hızın bu rotasyon eğilimini daha da derinleştirdiği videolarda açıkça görülmekte.

Düz mantıkla düşününce bile, sürat arttırıldığı zaman bu durum yaşanıyorsa, sürati daha fazla arttırmak sorunu daha da derinleştirmeli. Kurslarda hızı arttırma şeklinde bir öneri verildiğini sanmıyorum.
Üstelik salpalamanın kısa zamanda çekici aracı savurarak durduracak kuvvete bile eriştiği görülmekte.




…
Bence Teoman beyin durumu emin değilim ama olsa olsa, hızı sadece (!) yalpalamanın merkez aksının dışına çıkışı boyunca vermiş olmasıyla açıklanabilirdi ? Yani yukarıda bahsedilen aralıklı fren metodunun tersi şeklinde. (Teorik olarak ikisinin de ayni kapıya çıkacağı düşünülebilir ?)
Sanırım sizin kastınız da bu olmalı ? Diğer bir deyişle aracın yan yalpalama vektörünü hız vektörüyle göreceli olarak küçültmeyi söylemek istediniz ?

Fakat bu yaklaşım sanmıyorum ama doğru olsa bile sonuçta zaten durulması gerekeceğinden fren metoduyla yavaşlamak daha anlamlı ve emin bir metod olmalı. Çünkü arttırdığımız hızı azaltırken yine o sorunlu hız aralığından geçmek zorundayız.
Yahut da bana en açıklayıcı gelen; Teoman beyin doğru yüklenmiş karavanı, sadece TIRın rüzgar gölgesinden çıkmaya kısa bir reaksiyon göstermiş olmalı ? Böyle bir durumda gaz vermeye sorunu çözücü bir anlam yüklemek yanlış olabilir..

Herneyse.
Burada televizyonda otomobil klüplerinin karavan güvenlik kurslarının tanıtım videoları yayınlanmakta. Oralarda inanın benzeri bir öneriyi ne gördüm ne de duydum.

 

[bartek]

Bende olan salımım tehlikeli boyutta değildi belki de . Ayağımı gazdan çekip, çok az frene basınca , sallanım biraz daha arttı. O anda aklıma tersini yapmak geldi. Dediğiniz gibi sadece direksiyonu düz tutmam yeterli gelecekti belki de.
Youtube'da seyrettiklerimde ne yaparsanız yapın, salınımı düzeltecek yeterli ivmeyi yakalayamazsanız diyorlar. Tabii diyenler bizim gibi amatörler.

 

[pasolvon]

.
Dinçer bey, sanırım “Yaw intertia” ile kast edilen aracın virajda kazandığı rotasyon momentumu. Bunu, aracı uzunlamasına geçen vektörün büyütülmesiyle azaltmak mümkün. Yani virajın içinde sürati biraz arttırma yoluyla.

Fakat burada söz ettiğimiz, takelaj durumunda ayni hız ile düz yolda çeken araçta değil, sadece çekilen karavanda başlayan salpalama.
Bu iki taşıtın aks sayı ve aks konumları, dolayısıyla yola oturmalarının farklı olduğunu biliyoruz. Merkezi konumdaki dingil yapısıyla bir taşıtın rotasyona eğilimi artmakta. (Zaten bu merkezi konumla çekilen karavanın park edebilme kolaylığı hedefleniyor) Yükün merkezden uzak ve farklı konumu ile artan hızın bu rotasyon eğilimini daha da derinleştirdiği videolarda açıkça görülmekte.

Düz mantıkla düşününce bile, sürat arttırıldığı zaman bu durum yaşanıyorsa, sürati daha fazla arttırmak sorunu daha da derinleştirmeli. Kurslarda hızı arttırma şeklinde bir öneri verildiğini sanmıyorum.
Üstelik salpalamanın kısa zamanda çekici aracı savurarak durduracak kuvvete bile eriştiği görülmekte.




…
Bence Teoman beyin durumu emin değilim ama olsa olsa, hızı sadece (!) yalpalamanın merkez aksının dışına çıkışı boyunca vermiş olmasıyla açıklanabilirdi ? Yani yukarıda bahsedilen aralıklı fren metodunun tersi şeklinde. (Teorik olarak ikisinin de ayni kapıya çıkacağı düşünülebilir ?)
Sanırım sizin kastınız da bu olmalı ? Diğer bir deyişle aracın yan yalpalama vektörünü hız vektörüyle göreceli olarak küçültmeyi söylemek istediniz ?

Fakat bu yaklaşım sanmıyorum ama doğru olsa bile sonuçta zaten durulması gerekeceğinden fren metoduyla yavaşlamak daha anlamlı ve emin bir metod olmalı. Çünkü arttırdığımız hızı azaltırken yine o sorunlu hız aralığından geçmek zorundayız.
Yahut da bana en açıklayıcı gelen; Teoman beyin doğru yüklenmiş karavanı, sadece TIRın rüzgar gölgesinden çıkmaya kısa bir reaksiyon göstermiş olmalı ? Böyle bir durumda gaz vermeye sorunu çözücü bir anlam yüklemek yanlış olabilir..

Herneyse.
Burada televizyonda otomobil klüplerinin karavan güvenlik kurslarının tanıtım videoları yayınlanmakta. Oralarda inanın benzeri bir öneriyi ne gördüm ne de duydum.

Üstad aslında bahsettiğim şey rezonans konusu. Önce şu videoyu bir paylaşıp onun üzerinden anlatmaya çalışayım.

Video: https://www.youtube.com/watch?v=VmOiIRm0E1s


Öncelikle belirtmek isterim ki fizikçi ya da makina / inşaat mühendisi değilim sadece rezonans özel ilgi alanıma giriyor.

Bu köprü Tacoma Narrow köprüsü. Yıkılma sebebi rezonans. Şöyle ki düzenli esen rüzgar sonucunda giderek şiddetlenen salınımların frekansı köprü öz frekansı ile çakıştı ve Tacoma Narrows Köprüsü çöktü. Biraz rezonans kavramından bahsetmek gerekirse tüm cisimlerin bir öz frekansı var. Bu frekans ile çakışan frekansta sabit bir kuvvet uygulandığında potansiyel enerji sonsuza varmak istiyor.

Basit bir-iki örnek vermek gerekirse hepimiz salıncak sallamışızdır (yeğendir, çocuktur, torundur, sevdicektir). Hani böyle salıncağı düzenli olarak çok az ittiğimiz noktayı belirleriz de sürekli hızlanma eğiliminde olur ya. Ya da hepimizin yaşadığını düşündüğüm bir örnek olarak mikrofona konuştuğumuz sesi tekrar mikrofona verdiğimizde o ses sonsuza ulaşmaya çalışır ya. Gündelik hayatımıza da girmiştir rezonans. Mikrodalga fırının çalışma mantığı da rezonans üzerine kuruludur. Mikrodalga fırınlar 2,45Ghz frekans üretirler. Bunun sebebi de su molekülünün rezonans frekansının 2,45Ghz olmasıdır ki tesadüf üzerine bulunmuştur. Çalışma mantığı içine koyulan maddelerdeki su molekküllerinin sonsuza ulaşmak istercesine hareket ederek sürtünme ile ısınma sağlaması üzerine kurulmuştur.İçinde hiç su bulunmayan bir şeyi mikrodalgaya koyduğunuzda hiç bir ısınma söz konusu olmaz.

Şimdi tekrar tacoma narrow köprüsüne dönersek buradaki koşullar değişseydi yani rezonans frekansından çıksaydı bu köprü 140kmh rüzgara dayanacak şekilde planlanmıştı. Ancak yanlış hatırlamıyorsam 64 kmh'da öz frekansta kuvvet uygulandığında sizlere ömür. Bu rüzgar 64kmh altında ya da üstünde bir hızda esseydi koşullar değiştiği için köprü rezonansa girmeyecekti.

Çekme karavanda tır sollama kaynaklı salınıma gelince buradaki konu tırın oluşturduğu vortex ve bizim karavanı çekerken bizim oluşturduğumuz vortex ile bileşik kuvvet oluşturulması durumu. Bu gibi bir durumda değişkenler çok dinamik olduğu için çoğumuzun yapabileceği tek şey @bartek'in uyguladığı içgüdüsel yaklaşım oluyor

Yaw inertia (Salınım ataleti) için bugün bir kaç okuma daha yaptım ancak pek çoğu konu özelinde net cevabı vermiyor, Doğruyu söylemek gerekirse fazla vaktim olmadığı için detaylı da inceleyemedim. Linklerini paylaşayım yine de.

https://assets.researchsquare.com/files/rs-459977/v1_covered.pdf?c=1631865871

https://shura.shu.ac.uk/25224/8/Lenzo_TrailerControlThrough%28VoR%29.pdf

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/119155

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/496943

Trailer Dynamics Simply Explained - RV Books

That caravans roll-over show trailer dynamics is misunderstood, this article explains cause of trailer instability and various remedies.

rvbooks.com.au

Ancak şu yazıda bir fizikçinin şöyle bir cümlesine denk geldim.

https://www.irv2.com/forums/f45/the-physics-of-trailer-sway-392256.html

Don't forget that on a flat-backed tow vehicle like an SUV – the same things are happening back there but at a lower level – and when the vortexes shed off it causes the tow vehicle to rotate and wag the trailer. Those aerodynamic forces then buffet the trailer. If all that gets in sync, you are really in trouble.

At this point something has to change to maintain stability, and you can slow down or push through it, but slowing down is more predictable.

Bu fizikçi arkadaş özetle demiş ki işler kontrolden çıktığında şartları değiştir. Ya yavaşla ya da gaza bas. Ama yavaşlamak daha kontrol edilebilir.

Bu cevapta yazdıklarım biraz sesli düşünmek gibidir, yorumlamalarımdır. Akademisyen olsam araştıracağım konulardan birisi olurdu.

 

[Doğrucu Davut]

.
ADAC otomobil klübünün #4 nolu iletideki videosu, tek dingilli römork salınımını açıklamakta..

 

[pasolvon]

.
ADAC otomobil klübünün #4 nolu iletideki videosu, tek dingilli römork salınımını açıklamakta..

Keşke sadece videodaki dengeli yükleme ile olay çözülebilse Mesut abi. Etkili ancak tek başına yeterli değil maalesef. En garantili yolu maks 80kmh sürat.

Gerci 30kmh ile yılana düştüm bir kere ama yokuş aşağı, mıcırlı ve yağışlı bir ortamdi.

@tapatalk

 

[Doğrucu Davut]

Gerci 30kmh ile yılana düştüm bir kere ama yokuş aşağı, mıcırlı ve yağışlı bir ortamdi.

Böyle bir durum gerçekten gayet uç bir örnek olmalı. Geçmiş olsun.
Sakın karavanınız aracınızdan fazla hız kazanmış olmasın ?
(Gerçi bu durumda sadece bir tarafa yatmış olarak kalırdı galiba ?)

 

[Doğrucu Davut]

.
Sizden başka konuyu çok okuyan olmadığını tahmin etsem de biraz daha ilave yapayım. Belki bunlardan biri sizin yaşadıklarınıza daha doğru bir cevap olabilirdi ?

Yalpalama sorunu için başka konularda da güvenilir önerilerde bulunan Alman Autoscout24 platformunda;
* Ağır bagajların en altta, ideal olarak aksın hemen yakınına ve hafif bagajların da üst bölmelere kaymayacak veya düşmeyecek şekilde sabitlenerek yerleştirilmesi yanında,
* bisiklet taşıyıcısını römorkun arkasına değil, böyle bir durumda en uygun yer olan çeken aracın tavanında taşınması,
* karavanın ve tüm kombinasyonun yüksüz ve izin verilen toplam ağırlığının normlar içinde ve geçilmemiş olması,
* maksimum çeki demiri yüküne uyulması ve
* karavanın maksimum aks yükünün de aşılmamış olması önerilmekte.

Son üç nokta için açıklama olarak özetle şunlar yazılmış.
Yüksüz ağırlık, karavanın izin verilen toplam ağırlığı ve çekme kapasitesi:
Karavanla yapılacak her yolculuktan önce, araç sahipleri öncelikle römorkun yüksüz ağırlığını kontrol etmelidir. Yükün maksimum ağırlığının karavanın izin verilen toplam ağırlığına göre ayarlanması gerekmekte. Çünkü sadece yanlış istiflenmiş bir yük değil, aynı zamanda çok ağır bir yük de karavanın yalpalamasına neden olmakta.
Ayrıca aracın izin verilen römork yükünün de sorunda rolü bulunuyor. Karavanın yüksüz ağırlığı ve izin verilen toplam ağırlığı, araç tescil belgelerinden öğrenilerek sistemin uygunluğu kontrol edilmeli.

Karavanın ve çeken aracın çeki demiri yükü:
Römorkun kaplan üzerinde duyulan ağırlığı yani çeki demiri yükü ne kadar yüksek olursa, karavanın yuvarlanmasını o kadar önlemektedir.
Ancak römorkun izin verilen maksimum çeki demiri yükü 120 kg ve çeken araç yalnızca 75 kilogramlık bir maksimum değere sahipse, ikinci rakamın gerçek çeki demiri yükü için belirleyici olduğu atlanmamalıdır.. Ayrıca, çeki demiri yükünün römork ağırlığının en az yüzde dördü ve en az 25 kg olması önerilmekte.
Seçilen çeki demiri yükü, aracın izin verilen maksimum çeki demiri yükünden yüksekse, ön tekerlekler zeminle temasını kaybedebilir. Değer 25 kilogramın altındaysa, römorkun arkası yola çok yaklaşmış demektir.
Böylelikle tekelajın yola oturuşu yani sistemin dengesi baştan bozulmakta !

Karavanın maksimum dingil yükü:
Yukarıda yazıldığı gibi, karavanın dengesi için yükün en büyük kısmını römorkun aksının yakınına yerleştirmek önemlidir. Ancak, bu ağırlığın asla izin verilen aks yükünü aşmamasına (!) dikkat edilmelidir. Bu değer araç tescil belgesinden öğrenilebilir.

Aks yükünün hesaplanması:
Aks üzerindeki toplam ağırlığı hesaplamak için basit bir formül kullanılabilir. Bunu yapmak için, yük dahil karavanın ağırlığını alın ve çeki demiri yükünü çıkarın. Ardından değeri römorktaki dingil sayısına bölün. Sonuç, mevcut aks yüküdür. (Bu tam Alman tipi bir yöntem. )
Sanırım tek dingilli karavanları olan bizler için en kolayı, dolu ve takelaj durumunda sadece karavanı tarttırmak olmalı..
Tabii bu arada tartı istasyonuna bir çikolata vermeyi de ihmal etmemek kazım..

 

[pasolvon]

Böyle bir durum gerçekten gayet uç bir örnek olmalı. Geçmiş olsun.
Sakın karavanınız aracınızdan fazla hız kazanmış olmasın ?
(Gerçi bu durumda sadece bir tarafa yatmış olarak kalırdı galiba ?)

Doğru ya nedenlerini sıralamak lazım ki konunun amacına uygun ilerleyelim. Aslında hatalar silsilesi söz konusu.

1- Hayatımda ilk defa çekme karavan çekiyordum.
2- İlk karavan deneyimi için araç-karavan ağırlık dağılımı 1:1 oranındaydı. (Araç = 1350+400Kg / Karavan = 1750Kg)
3- Google maps kullanıyordum ve ana yoldan ayrılıp kestirme dediği malkara-evreşe yoluna girdim.
4- Bahsettiğim yolda çanakkale köprüsü yolu çalışmaları yeni başlamıştı. Yolun pek çok yeri mıcırlı inşaat alanıydı.
5- Çeki demirinin kapasitesi maks 75KG olmasına rağmen karavanın imalatı nedeniyle 110KG basıyordu.

Sonrasını şurada detaylıca anlatmıştım.

Bir Aceminin Çekme Karavan Tecrübeleri

Bu tarz konuların yeni başlayanlara gerçekten rehber olduğunu kendimden bildiğimden paylaşmak istedim. Herşeyin olduğu gibi karavancılığın da ilki zor ve çok merak ediliyor. Hikayede çekme karavancının korkulu rüyası karavanın savrulmasından tutun da şehir içine ve çökmüş köy yollarına girmeye...

www.gezenbilir.com

İlgili yeri alıntı yaparsam eğer;

Ben bitsin artık bu yol diye hanımla çocuklara çaktırmadan dua ederken bu defa çıktığımız o rampanın inişi karşıma çıktı. Vitesi manuale çekip önce 3e sonra 2ye attım. Yolun eğiminden karavan araca yaslanıp fren yapmaya başladığında ıslak ve kaygan zemin nedeniyle karavan arkamda birden bire yalpalamaya başladı. Hızım deseniz yokuşun ivmesiyle en fazla 40-50. Aracım nispeten ağır olmasına rağmen yine de sağa sola aracı yalpalatacak bir ağırlık uyguluyordu. İşte burası tüm bildiklerinizi uygulayacağınız ve fizik kurallarını kullanarak doğaçlama yapacağınız an oluyor. Forumdan bir yazıda sol aynadan gördükçe fren yaparak kontrol altına almaktan bahsediyordu. Tam da bunu uygulayarak hem çekicinin hızını düşürebildim hem de karavanın salınımını durdurabildim.

Alıntıda bahsi geçen yazı da bu konu olsak gerek

Şaka bir yana bu forum bir hazine kullanmasını bilene. Örneğin yukardaki paylaşımım ardından o kadar değerli bilgiler geldi ki hepsini hala uygularım.

Örneğin;
@Tarkaner'den çıkabildiğin vitesle inmelisin bilgisi
@bartek'ten Sygic Truck navigasyon bilgisi
@AKMühendis'den yola başlamadan önce ani fren testi ve 80kmh üst limiti.

Hepsini her sürüşte hala istisnasız uygularım.

Daha sayamadığın pek çok bilgi var ki hepsini bu forum vesilesiyle öğrendim. Yeri gelmişken tekrar sizi de başlarda tutarak tüm foruma teşekkülerimi göndereyim.

Fakat gel gelelim Türkiye'de karavancılık pandemi sonrası artışla yerlerde sürünüyor. O eski kültür kalmadı, kimse birbirine selam vermiyor, selam verdiğiniz selamınızı almıyor. Kampingler yetersiz ve yer bulmak zor olunca burunları kaf dağına vardı. Yakıt zamları da cabası oldu. Hakkını veremiyor ve alamıyor olmak beni maalesef bir süreliğine şartlar tekrar düzelene kadar karavan molasına sokacak gibi görünüyor.