Ynt: Esat Edin'in ve Ailesinin Başına Gelen Talihsiz Olayın Nedenleri
Tubitak Ekoloji Temelli Doğa Eğitimleri kapsamında yürütücülüğü tarafımdan yapılan proje kapsamında editörleri arasında olduğum tamamen amatörlere yönelik yazılmış kitaptaki ilgili bölümü buraya ekliyorum belki faydası olur.
DOĞADA YAŞAMIN TEMEL KURALLARI
_________________________________________________________________________
Yrd. Doç. Dr. Yaşar ERGÜN
MKÜ Veteriner Fakültesi
Doğum Jinekoloji Anabilim Dalı
Hatay Dağcılık İl Temsilcisi
Günümüzde insanlar gündelik hayatın baskısını atmak ve rahatlamak, doğa ile baş başa kalmak için çaba gösterir hale geldiler. Ancak her konu olduğu gibi kırlara, dağlara çıkmak ya da orman içinde dere kenarında yürüyüş yapmak da temel bazı bilgileri edinmeyi gerektirir. Bu sayede faaliyetten ve doğadan zevk alır hale geliriz ve doğa ile baş başa kalmak vazgeçilmez bir etkinlik olabilir. Bu temel bilgiler şu ana başlıklarda toplanabilir;
1. Temel Bilgiler
2. Eğitim
3. Hedefler
4. Hazırlık
5. Arkadaş grubuyla yapılan faaliyetler
6. Doğa Koruma
7. Kırsalda karşılaştığın insanlarla olan ilişkiler
8. Doğaya saygı etikleri
1. Temel Bilgiler
İnsanın doğa ile baş başa kalmayı bir uğraş haline getirmesi için öncelikle doğayı tanıması gereklidir. Tabi ki ilk kıra, dağa ya da ormana çıktığımızda tüm bitki ve hayvan türlerini, bölgenin jeolojik yapısını bilmemiz beklenemez. Ancak bölgeye ait önemli bitki türleri, hayvan türleri ve bazı böcek türlerini bilmemiz onları her görüp tanıdığınızda kendimizi mutlu hissetmemizi sağlayacak, yol kenarında görülen bir bokböceği ailesi ile ilgili yanımızdakilere üç beş cümlecik de olsa bilgi verebilir halde olmamız gezintiyi eğlenceye dönüştürecektir. Belki de yanımızda bize bu konuda bilgi verebilecek donanımda insanlarla çıkmak gibi bir şansımız olabilecektir. Her şeyi bir günde öğrenmeye çalışmadan, sıkmadan, arada sorulan sorularla, fakat çoğunlukla dinleyerek ve izleyerek bilgilerimizi artırabiliriz. Konu ile ilgili bir çok yayınevi ve bunun yanında Tubitak bitkiler, hayvanlar, böcekler gibi seri kılavuz ve temel bilgileri içeren kitaplar her yaştan insan için faydalı ve okuması eğlenceli, görsel yönü kuvvetli kaynaklardır. Tubitak popüler bilim kitaplarında bu ihtiyacı makul fiyatlarla ve doğru kaynaktan karşılayacak kitaplar bulmak mümkündür. Bu tür kitaplar doğa için alfabe niteliğindeki kitaplardır ve mutlaka okunmalıdır. Bir bitki ya da hayvan türünün sadece kitapta geçen Latince adını ya da Türkçe karşılığını bilmenin yanında mümkün ise yöresel ismi de bilinmelidir. Renkli resimlerle bezenmiş bitki, hayvan ya da böcekleri ve yöre coğrafyasını, jeolojik yapısını anlatan kitapları okumak ve sonra o kitaplardaki öğrenilenleri keşfe çıkmak belki de dünyadaki en harika ve eğlenceli amatör araştırma faaliyetidir. Bu faaliyetlere devam ettikçe önceleri yol kenarındaki bir sığırkuyruğu, kekik ya da geveni tanıyıp mutlu olurken bir süre sonra tanımadığımız bitki türlerini ya da bir böceği usulüne göre örnek alıp ismini öğrenmek üzere kendimizi biyoloji bölümlerinde bulabiliriz.
Doğada nereye gittiğinizi ve nerede olduğunuz bilebilecek kadar teorik bilginiz olmalıdır. Harita okumayı, pusula kullanmayı yıldızlardan ve güneşten yön tayinini, edinebiliyorsanız GPS kullanımını öğrenmelisiniz.
2.Eğitim
Eğitimin konusu tabi ki doğaya nasıl giderim, neler giyinip giderim, neler yerim, yanımda neler taşırım, temel ilkyardım bilgileri nelerdir, kaybolursam ne yapmalıyım gibi sorulara cevap verecek nitelikte olmalıdır. Bu kısımda alt başlıklar halinde bu konulara kısaca değinilecektir.
2.1 Doğaya nasıl gitmeliyiz ?
Doğaya gitme konusunda çeşitli isimlerle anılan faaliyet türleri mevcuttur. Genelde yabancı kökenli isimler kullanılan bu faaliyetlerde Türkçe isimlendirme ile günübirlik faaliyet, hafta sonu kamplı faaliyet ve çok günlük kamplı faaliyetler şeklinde sınıflandırılabilir. Hafta sonu kamplı ve çok günlük kamplı faaliyet eğitimlerini hemen her ilde faal olan Dağcılık Kulüplerinden alabiliriz.
Günübirlik faaliyetler öncelikle iyi bilenen, çok gidilen bir bölgeye yapılmalıdır. Asla insanların çokça gitmedikleri, medeniyetten uzak bir bölge ilk faaliyet alanımız olmamalıdır. Faaliyet gününün hava durumu meteoroloji genel müdürlüğünün web sayfasından kontrol edilmeli ve oradaki özellikle 3 günlük verilerin çok büyük olasılıkla doğru olduğu göz önüne alınmalıdır.
2.2 Neler giyinmeliyim ?
İlkbahar ve sonbahar ayları yeni başlayanların doğada faaliyet yapmaları için en güzel aylardır. Ayakkabı seçimi önemlidir. Spor ve bileklerin bükülmesini engelleyecek kadar bilek kısmı yüksek bir ayakkabı tercih edilmelidir. Ayakkabının tabanı ince olmamalıdır. Yeni başlayanların spor mağazalarında yüzlerce YTL fiyatla satılan profesyonel kullanım amaçlı ayakkabılara para harcamaları genellikle sadece para israfı ile sonuçlanır. O nedenle amatör kullanım amaçlı bir spor bot işinizi görecektir. Spor botun kumaşı ya da derisinin gore-tex gibi günümüzde çeşitli isimlerle üretilen nefes alabilir bir malzemeyle kaplanmış olması rahatlık açısından tercih edilebilir. Mutlaka yedek çorap taşınmalıdır.
Giysileri alt ve üste giyilen giysiler olarak ayırabiliriz. Alt giysiler ıslandığında çabuk kuruyan bir kumaştan üretilmiş olmalıdır. Eşofman gibi bir giysi ile dikenli çalıların bol olduğu bir bölgede yürüyüş yapmak eziyetten başka bir şey değildir. Ya da kot pantolon ile geçilen bir dere size saatlerce kurumayan bir pantolona sahip olmanızı sağlayacaktır. Yeni başlayanlar için polar tarzı sentetik kumaşlardan üretilmiş fiyatı yüksek olmayan alt giysiler yazın çok sıcak bölgelerde kullanılmadıkça tercih edilebilir (Burada kış şartları için giyinmeden bahsedilmeyecektir). Üst giysiler en az iki katman halinde olmalıdır. Birinci katman sıcak havalarda teri emebilecek kısa kollu bir üst ya da nispeten serin havalar için uzun kollu giysilerden seçilmelidir. Uzun kollu giysi tercihi yine üst polar olarak seçilebilir fakat kısa kollu giysi tercihinizi yanınızda bir yedeğini taşımak üzere evdeki eskimiş tişörtlerinizden oluşturabilirsiniz. İkinci katman üst giysiler sizi yağmur ve rüzgardan koruyabilecek nitelikte olmalıdır. Kalitesi çok kötü olmayan bir yağmurluk genellikle işinizi görür. Ancak ideal olan ve doğaya çıkmayı kendine alışkanlık haline getirmiş birisi için gereken üst katman giysi, gore-tex ya da benzeri maddeyle kaplanmış kumaşlarla dikilen teknik ceketler olmalıdır. Bu ceketler her türlü hava koşulunda sizi dış şartlardan korumaya yardım eder ve bol miktardaki cebi bir çok gerekli aleti el altında bulundurmaya yarar.
Yanınızda yaz ve kış mutlaka bir bere olmalıdır. Yazın güneşli havalarda güneş siperliği genişçe bir şapka tercih edilebilir. İlkbahar başı ve sonbahar sonundaki faaliyetlerde sürprizler için bir eldiven edinilmelidir.
Güneş gözlükleri doğada vazgeçilmezlerdendir. İyi kaliteli, güneşin zararlı ışınlarından sizi, koruyabilecek, şehir hayatında kullanılanlardan fiziki olarak biraz daha dayanıklı ve mutlaka boyun askısı ile birlikte kullanılan, yanlardan da güneş ışınlarının girmesini önleyen siperlikleri üzerine monte ya da sonradan takılabilecek bir güneş gözlüğü edinmeniz göz sağlığınız açısından gereklidir. Özellikle kışın karlı ve kapalı havalar gözlerinizin en fazla zarar görebileceği anlardır.
2.3 Doğada Beslenme ?
Doğadaki faaliyetler esnasında diyet yapamazsınız, yapmamalısınız. Yanınıza günübirlik faaliyette bir öğünlük, çok günlük faaliyetlerde bir günlük fazla yiyecek almalısınız. Evinizde hazırlayacağınız kumanyalar karbonhidrat ağırlıklı olmalıdır. Karbonhidratlar, faaliyette kaybedeceğiniz enerjiyi tekrar yerine düzenli ve sürekli olarak koymada en iyi seçenektir. Enerji kaybediyorum diyerek sürekli atıştırmak tercih edilen bir yöntem değildir. Ancak küçük birkaç şekeri cebinizde taşıyıp arada ağzınıza atabilirsiniz. Hazır yiyecekler başlangıç için size pratik ve lezzetli gelebilir ancak eminim tecrübe kazandıkça kumanyanızı mutlaka evde hazırlar hale geleceksiniz. Doğada ateş yakmak kesinlikle tavsiye edilmez ve ateş yakılan yerde bir süre bitki yetişmez. Mutlaka ateş yakmanız gerekiyor ise süpermarketlerde kolayca bulunan ucuz kartuşlu bir bütan gaz ocağı edinin ve onu kullanın.
Doğadaki faaliyetlerde su her şeydir. İnsanın günlük su tüketimi doğada şehirdekinden iki kat daha fazladır. Su alımı yiyeceğin aksine sürekli ve düzenli olmalıdır. Küçük bir pet şişeden ya da sırt çantanızla birlikte satın aldığınız su torbasının borusunda 10-15 dakika aralıklı bir ya da bir kaç yudum sürekli su almak performansınızı artıracak ve su kaybına bağlı yorgunluğun önüne geçecektir. Yanımızda mutlaka su taşımalı, birileri tarafından tarif edilen görmediğimiz kaynaklardan ya da derelerden, durgun sulardan su ihtiyacımızı karşılamamalı ya da karşılamayı planlayarak susuz ya da az su ile faaliyete gitmemeliyiz. Suyu çantamızda pet şişelerde taşıyabileceğimiz gibi (boş pet şişeyi şehre kesinlikle tekrar getirmek şartı ile) bu amaçla üretilen metal ya da plastik mataraları da kullanabiliriz. Çelik bir termos kaynatılmış suyu 12-15 saat çay yapabilecek sıcaklıkta tutar ve çay her hava koşulunda sizi rahatlatan bir içecektir.
2.4 Yanımda neler taşımalıyım ?
Öncelikle bir şeyler taşımak için bir çanta edinmelisiniz. Önceleri sıradan bir sırt çantası işinizi görebilir ancak doğada faaliyet sıklığınız arttıkça daha profesyonel üretilmiş bir çanta edinmelisiniz. Günübirlik bir faaliyet için 15-20 litre kapasiteli bir çanta işinizi görür. Profesyonel çantalar sadece omuz askılarından değil ayrıca belden bağlanan kemerlere sahiptirler ve belden bağlanan kemer omzunuza binen yükün neredeyse tamamını alarak rahat etmenizi sağlar. Çantaların bel ve omuz kemeri ayarlarının nasıl yapılacağını bilen birisinden öğrenmelisiniz. Çantada öncelikle giysiler kısmında bahsedilen yedek giysiler su ve yiyecek olmalıdır. Yedek giysiler mutlaka naylon bir poşete sarılmış ve ağzı bağlanmış olarak çantada durmalıdır. Cam kavanozda yanınıza asla yiyecek almamalısınız.
Edinebileceğiniz kadar ayrıntılı bir bölge haritanız naylon kabında çantanızda olmalıdır. Önceleri basit ve ucuz bir pusula edinerek başlayabilirsiniz. GPS uydu alıcıları pahalı cihazlardır fakat erişilemez fiyatlarda değildirler. Özellikle kulüp ya da arkadaş gruplarında bir tane ortak alınması mümkündür. Bir çakı, manyetolu olmayan (en iyisi benzinli klasik çakmaklardır) bir çakmak çantanızda olmalıdır. Cep telefonları neredeyse faaliyet alanlarının tamamına yakın yerde kapsama alanındadırlar fakat faaliyet esnasında kapalı tutulmalı ve pillerinin boş yere azalması önlenmelidir. Herkes tüm cep telefonlarından sim kartı olsun ya da olmasın tüm operatörlerden 112 acil yardım hattını aramanın bedava olduğunu bilmelidir. Basit bir ilk yardım seti ufak çantasında gruptan bir kişide olmalıdır.
2.4 Kaybolursam ne yapmalıyım ?
Öncelikle yola çıkmadan önce bölgeyi bilen birisinin telefonunu yanınıza kaydedin, en az iki yakınınıza gittiğiniz bölge, izlenecek güzergah ve grubunuzda kaç kişi olduğu ile ilgili bilgi ve en az iki kişinin telefon numarasını bırakın, bilmediğiniz yere ve yalnız olarak kesinlikle gitmeyin. Yanınıza bilinen, bölgede yaşayan ve güvenilen bir rehber almak en pratik ve en iyi çözümdür. Doğada yapılacak faaliyetler en az iki kişi ile yapılmalıdır ve yeni başlayanlar asla gece faaliyeti yapmamalıdırlar. Yola çıkılmadan önce bir grup lideri belirlenmelidir. Grup lideri tabi ki en tecrübeli olan kişidir ve kararları tartışılmazdır. Bütün bunlara rağmen kaybolursanız öncelikle olduğunuz konumu koruyun ve bir süre dinlenin. Yeterince dinlendikten sonra olduğunuz yere nasıl geldiğiniz konusunda hafızanızı zorlayın. Kesinlikle gruptan kimseyi, yalnızsanız kendinizi, kaybolmanız konusunda suçlamayın, ortamı germeyin az konuşun. Cep telefonunuz şebekenin kapsama alanında ise daha az sorunla karşı karşıyasınızdır. Yakınınızda belirleyeceğiniz kullanılan aktif patikalar, stabilize yollar ve dere yatakları size rehber olabilir. Patikaları ve yolları aşağı yöne doğru takip etmeniz sizi yerleşim alanlarına ulaştırır. Dere yatakları yol ve patika olmayan yerlerde aşağı yönde takip edilmelidir. Cep telefonları gruptan bir kişinin telefonu açık tutulacak şekilde sırayla açılmalıdır. Yedek yiyecek konusunda hazırlıklı olarak yola çıkıldığından panik yapılmamalıdır. Yiyecek sorunu kaybolmada en son düşünülecek sorundur. Ancak rast gelinen kaynaklardan tüm su kapları dolu olarak taşınmalıdır. Özellikle bazı bölgelerde ani sis bastırması ile kaybolunmuş ise panik yapılmamalı ve sis geçene kadar kesinlikle olduğunuz yer terk edilmemelidir. Yöre halkından rehber olarak yanınıza aldıklarınız haricinde insanlara yol sorulmamalıdır. Mecbur kalıp sorulduğunda kesinlikle onların yön ve mesafe ile ilgili verdikleri bilgilere güvenilmemelidir.
3. Hedefler
Unutulmamalıdır ki bütün alemi ve tüm yeryüzünü keşfedemezsin öncelikle kendine bir hedef alan belirle ve orasını ayrıntılı olarak öğren. Bir süre sonra çeşitli faaliyetler vesilesi ile başka sahalarda da sizin gibi faaliyet yapan insanlarla tanışacak ve siz onların rehberliğinde onların bölgesini, onlar da sizin rehberliğinizde sizin bölgenizi öğrenecekler. Bir bölgeyi öyle iyi bil ki referans kişi sen ol.
4. Hazırlık
Doğada yapılacak her faaliyet ciddi hazırlık gerektirir. Çantanız en az bir gün önceden hazır olmalıdır. Faaliyet en az bir hafta önce kararlaştırılmış olmalıdır. Her faaliyet ve faaliyet rotası bölgedeki jandarma karakoluna ilk seferinde bizzat giderek sonrakilerde telefonla arayarak bilgi verilmeli, telefon numaraları ve gruptakilerin isimleri karakola telefonla bildirilmelidir.
5. Arkadaş grubuyla yapılan faaliyetler
En eğlenceli faaliyetler grup halinde yapılanlardır. Doğa sevdalısı insanları bir araya getirip mümkünse yasal platformlarda (dernek vakıf vs) aynı çatı altında toplamak hem grup halinde yapılan faaliyetlerdeki sorumluluğun paylaşılması hem bölgede yılda bir doğa şenliği organizasyonu gibi etkinliklerin düzenlenmesi için idealdir.
6.Kırsalda karşılaşılan insanlarla olan ilişkiler
Kırsalda ve faaliyet esnasında karşılaşılan insanlara selamlayarak yaklaşılmalı ve kim olunduğu hakkında bilgi verilmelidir. O bölgede ne amaçla bulunduğunuz kısaca açıklanmalıdır. Karşılaştığınız kişileri fotoğrafı çekilmek isteniyorsa önce izin alınmalı kişinin rızası dahilinde fotoğraf alınmalıdır. Gönderilemeyecek fotoğraf için asla isim ve adres alınmamalıdır. Gönderemeyeceğinizi söylemek en dürüst yoldur. İnsanları beklenti içerisinde bırakmak bir doğa sever için hoş bir imaj değildir. İnsanlarla konuşurken asla onların değerleri yargılanmamalı onların inançları ile ilgili konularda sohbet dahi edilmemelidir. Asla onların şivesi ile konuşulmaya çalışılmamalıdır. Dağda size yemek ikram eden çobanın yanındaki tek yiyeceğinin size ikram edilen şey olduğu akıldan çıkartılmamaldır. İnsanlardan mecbur kalıp istenilen şeylerin parası onlar istemese ve almamakta ısrar etseler de verilmelidir. Ormandan odun kesen ya da avlanması yasak olan türü avlayan ya da yasak zamanda avlanan insanlarla tartışmak, onlara engel olmaya çalışmak, yaptıklarının doğru olmadığı ile ilgili uzun nutuklar çekmek yerine yer ve zaman bildirerek yetkili mercilere bilgi vermek en doğru yoldur.
7. Doğaya Saygı Etikleri
Doğaya gösterilebilecek en yüksek saygı derecesi doğayı öğrenmek ve en ince ayrıntısına kadar doğada merak ettiklerinizin peşine düşmektir. Doğayı bilmeyen, doğadaki canlı ve cansız varlıkların ne olduklarını, fonksiyonlarını bilmeyen birisinin doğaya saygı duymasını ya da doğayı korumasını bir doğa sevdalısı olmasını bekleyemezsiniz. Doğadaki faaliyetlerden çantamızda sadece çöplerimiz ve fotoğraf makinesinde karelerimizle dönmeliyiz. Doğada sadece ayak izlerimiz kalmalı organik çöp olarak sayılan bir elma koçanı ya da salatalık kabuğu, yenilmemiş iki ekmek asla doğaya terk edilmemelidir. Sevdiklerimize kır çiçekleri hele hele az bulunan kır çiçekleri getirmek belki romantik olabilir fakat etik değil. Dağın başında bulduğunuz dut ağacının meyvelerini yemek belki sizin 5 kişilik grubunuz için eğlenceli olabilir ama orada o ağacın meyveleri ile beslenen binlerce böceğin belki de tek besin kaynağını tüketiyor olabilirsiniz. Sizin organik çöp olarak değerlendirip bir kaya altına bıraktığınız elma koçanı 10 gün sonra küflü bir elma koçanı olarak bir karaca ya da dağ keçisinin midesinde geri dönüşümsüz hasara yol açıp onun ölümüne sebep olabilir. Vahşi hayvanlar yesin diye kenara atılan iki ekmeği yiyen bir ceylanın midesi kısa süre sonra asidozdan dolayı çalışmayacak ve bu o canlının sonu olacaktır. Gece ay ışığında ileri teknoloji ürünü led lambanızı sağa sola doğru tutarak yürürken sizi sessizce seyreden gece kuşlarını gece avlanan onlarca tür hayvanı bir o kadar böceği rahatsız ettiğinizin farkında olmalısınız. Gece yürüyüşlerinde asla vahşi hayvanların geçiş yolu olarak kullandıkları güzergahlar kullanılmamalı, su kaynaklarının ve patikaların yanında kamp yapılmamalıdır. Bir su kaynağının orada yaşayan canlılar için ne kadar hayati olduğunu ve ne kadar sık kullanıldığını öğrenmek istiyorsanız sabah erken gidip o suyun kenarındaki vahşi hayvanlara ait ayak izlerine bakmanız yeterlidir. Türkiye’de şimdiye kadar dağcılık, izcilik, doğa yürüyüşü vs faaliyetlerde kayıtlara geçmiş vahşi hayvan saldırısına uğrama olayı bildirilmemiştir. Unutmayın ki en vahşi canlı insandır ve hiçbir canlı insana çok rahatsız edilmedikçe, yılansa üzerine basılmadıkça, ayı ise yavrusu yanındayken üzerine ısrarla gidilmedikçe saldırmaz ve insanlardan kaçmayı tercih eder. O nedenle kazara karşılaştığınız vahşi hayvanlara zarar vermeyin onların uzaklaşması için imkan tanıyın ve siz de onlardan uzaklaşın ama emin olun ilk onlar kaçacaktır. Son günlerde gündemdeki konulardan birisi olan keneler doğada yapılan faaliyetlerde sıklıkla karşılaşılan canlılar değildir. Çiftlik hayvanlarının sıklıkla kullandığı mera ya da otlaklar faaliyet alanı olarak seçilmedikçe kenelerle karşılaşma olasılığı düşüktür. Olası kene ısırıklarında ise en kısa sürede en yakın sağlık kuruluşuna gidilmeli ve kesinlikle kulaktan duyma bilgilerle kene yapıştığı yerden uzaklaştırılmaya çalışılmamalıdır.
