Yazan : Mehmet Avadan
Deniz Magazin Dergisi Temmuz 2004 sayısında yayınlanmıştır.
Regülatör, tüpteki yüksek basınçlı havayı veya karışım gazı, sualtında kullanabilmeyi sağlayan SCUBA ekipmanıdır.
Şimdilerde çok yaygın olarak kullandığımız “Pro” tipi regülatörlerin üretimi yapılmayan yıllarda “Deva” tipi regülatörler kullanılırdı. Tüpe bağlanan parçaya bağlı iki körüklü hortumun ağız hizasında birleşerek, entegre edilmiş maps (ağızlık) vasıtasıyla nefes alma imkanı veren “Deva” tipi regülatörlerin, günümüzde kullanılan “Pro” tipi regülatörlerden temel farkı, tüpteki yüksek basıncı tek kademede ortam basıncına indirmesidir. Körüklü hortumlardan sağda olanıyla hava veya karışım gaz alabilmemiz, solda olanıyla da kullandığımız havayı veya karışım gazı tahliye edebilmemiz, entegre edilmiş iki adet valf yardımıyla mümkün oluyordu. Valflerdeki bir arızanın, kullandığımız havayı veya karışım gazı tekrar tekrar kullanmamıza neden olması, acil durumlarda balıkadamlar arasında ortak kullanabilmenin zor olması, ağızdan çıkarıldığında regülatörün içerisine giren suyun tahliye edilmesinin oldukça güç olması gibi nedenlerle “Deva” tipi regülatörler, yerini “Pro” tipi regülatörlere bırakmıştır. Nargile dalışı olarak adlandırdığımız, profesyonel amaçlı sığ su dalışlarında kullanılan regülatörler de yüksek basınçlı havayı, tek kademede, kullanılır hale getirirler. Bunlardan istemli olarak hava temini güçlü şekilde hava emilmesi suretiyle yapılabilir. Ve tabii bu da ciğerlerin oldukça kısa zamanda yorulmasına neden olur. Bu tür regülatörlerin sportif dalışta kullanılmıyor olması ve artık nostaljik bir dalış malzemesi olan “Deva” tipi regülatörleri burada bırakıp, “Pro” tipi regülatörlere geçelim.
Şimdilerde kullandığımız “Pro” tipi regülatörler tüpteki yüksek basınçlı havayı veya karışım gazı iki kademede ortam basıncına indirerek tek hortum vasıtasıyla kullanmamıza imkan verir.
Günümüzde kullanılan regülatörlerin, tüpe bağlantı şekline göre Int (Yoke) veya DIN olarak iki tipi mevcuttur. Tüpte mevcut vanaya monte veya de-monte edilebilen adaptör yardımıyla, tüp vanasını regülatörümüze uygun hale getirmek mümkündür. Ancak genellikle Alüminyum tüplerde karşılaştığımız vana türü ile DIN regülatör kullanma söz konusu olmaz. Bu tür tüp ile bağlantı, DIN regülatörünüze monte edebileceğiniz Yoke adaptör ile mümkün olacaktır. Çoğu DIN regülatörün Yoke adaptörü ayrıca satılmaktadır. Ancak Int regülatörün daha yaygın olarak kullanıldığını da söylemeliyim. Tüpten hava veya karışım gaz geçişi sırasında sızdırmazlık sağlayan O-Ring DIN regülatörlerde 1. kademe üzerinde, INT regülatörlerde ise tüp vanası üzerinde bulunur.
Günümüzde regülatörler tüpe bağlanan birinci kademe ile buna bir hortum ile bağlı ikinci kademeden oluşur. Birinci kademe yüksek ve orta basıncı, ikinci kademe ise solunabilir alçak basıncı kontrol ederek kullanabileceğimiz havayı veya karışım gazı temin eder. 1. ve 2. kademeyi birbirine bağlayan hortumun çapı, evvelce markadan markaya değişiyor olsa da günümüzde hemen hemen tüm markalarda 3/8 “ çapındadır.
Tüpteki havanın veya karışım gazın regülatörün 1. kademesine girdiği yerde marka ve modele göre değişik şekillerde olmakla birlikte mutlaka bir filtre vardır. Bu filtre tüpten gelen havanın veya karışım gazın içerisinde olabilecek partikülleri süzerek, yüksek basınçla birlikte bu partiküller parçacıkların iç cidara darbe tesiri ile zarar vermesini önlediği gibi, partikül ihtiva eden karışım gaz veya havanın da ciğerlerimize zarar vermesini de önler. Bu partiküller kompresörden kaynaklı olabildiği gibi tüp içerisindeki oksidasyondan da kaynaklı olabilir.
Yaygın olarak regülatörün birinci kademesi üzerinde 4 ila 6 çıkış vardır. Nadiren 7 çıkışlı regülatörler de üretilmektedir. Bunlardan en az bir tanesi yüksek basınç çıkışıdır ve İngilizce yüksek basınç anlamına gelen “High Pressure” kelimelerinin baş harfleriyle “HP” olarak belirtilmiştir. 2 yüksek basınç çıkışı olan modellerde yaygındır ve bu yüksek basınç çıkışları da gene “HP” harfleriyle 2.kademe üzerinde yer alır. Diğer çıkışlar alçak basınç çıkışlarıdır, genellikle bu çıkışlar harfle işaretli değildir. Nadiren alçak basınç çıkışları da İngilizce karşılığı olan “Low Pressure” kelimelerinin baş harfleriyle “LP” olarak işaretlidirler. Bazı markalar HP, LP çıkışlarını aynen gösterdikleri halde çıkışların birisini de “R” olarak gösterirler. R olarak gösterilen çıkış da gene bir alçak basınç çıkışıdır, farklı değildir. Bu İngilizce “Regulator” kelimesinin baş harfi ile belirtilen çıkış, buraya 2.kademe regülatör bağlanacağı anlamına gelir.
Yüksek basınç çıkışına manometre veya manometre bulunan bir konsol bağlayarak tüpümüzdeki hava basıncını ve dolayısıyla da hava hacmini öğrenebilmemiz mümkün olur. Diğer yüksek basınç çıkışı, kullanabileceğiniz bir kol bilgisayarının transmitter adı verilen parçası için olabilir. Transmitter monte edilerek kolumuzdaki bilgisayardan tüpümüzdeki hava veya karışım gazı da kontrol edebilmemiz mümkündür. Alçak basınç çıkışları denge yeleğimizin kamçısı için, acil durumlarda kullanabileceğimiz bir yedek 2. kademe (Ahtapot) için veya kuru elbise kullanmak için olabilir.
Tüpümüzdeki yüksek basınçlı hava veya karışım gaz regülatör 1.kademesi üzerindeki filtreden geçerek önce yüksek basınç odacığına alınır. Bu odanın basıncı tüpteki basınca eşittir. Yüksek basınç odacığından alınan havanın veya karışım gazın basıncı, bir yay ve buna bağlı diyaframlı veya pistonlu bir düzenek ile, ortam basıncının 8.5-10.5 atmosfer üzerinde bir değere düşürülerek, orta basınç odacığına alınır. Orta basınç odacığının açıldığı alçak basınç çıkışlarından hava veya karışım gaz temin ederek kullanmamız mümkün olur. Bu düzenek diyaframlı tiplerde tamamen suya kapalı ortamda çalışır. Üzerindeki delikler vasıtasıyla alınan su basıncını pistona ileten sistemler de vardır. Tamamen kapalı olanların soğuk sularda verimli çalışma imkanı, açık olanlara nazaran daha fazladır. Suya açık olarak çalışan düzenekli modeller suyun küçük metal gözeneklerde veya piston cidarında donması nedeniyle genellikle 10 derece santigrattan daha düşük ısıda çalışmayabilirler. Ancak bazı marka ve modellerde soğuk su kiti takılabilir. Bu kit yardımıyla birinci kademenin donmaya müsait bölümlerine, donma derecesi çok düşük antifiriz madde konularak sorun atlatılır.
Regülatör 1. kademeleri ortam basıncının 8.5-10.5 atm üzerinde bir değerde hava veya karışım gazı 2. kademeye veya ahtapota gönderirler. Çoğu yerde karşılaşılan hatalı bilgi, 2. kademeye 8.5-10.5 atm hava veya karışım gaz gönderildiği yönündedir. Bu bilgi hatalıdır.
40 yıldan fazla bir süredir üretimi yapılan pistonlu tip 1.kademeler basit yapıları ve az bakıma ihtiyaç duymaları nedeniyle, özellikle dalış merkezlerince, oldukça yaygın olarak kullanılır. Düşük tüp basıncı söz konusu olduğunda diyaframlı tiplerden daha verimli çalıştıkları bilinir. Derin dalış söz konusu olduğunda bazı pistonlu tipler çatlak bir ötme sesi çıkarabilirler. Her ne kadar kulak tırmalasa da bu ses regülatörün performansı ile ilgili değildir. Test değerleri ile değerlendirmek gerekir.
Tüp vanası açılmadan önce piston, orta basınç odacığına açılan kısa bir silindir içerisinde en üst seviyede bulunur. Vana açıldığında yüksek basınçlı hava veya karışım gaz orta basınç odacığını ve bağlı silindiri doldurarak pistonu iter ve pistona bağlı yay sıkışır. 2. kademeden istemli olarak hava veya karışım gaz alındığında orta basınç odacığındaki basınç düşer ve yay normal hale gelene kadar pistonu iter. Tekrar ilk konuma gelen piston, tüpten hava veya karışım gaz gelmesine izin verir. Bir dalış sırasında yüzlerce kez tekrarlanan piston hareketi sonucu 2. kademeden solunabilir hava veya karışım gaz temin etmemiz mümkün olur.
Diyaframlı 1.kademeler dış ortama kapalı iç yapısıyla, soğuk su dalışları için favori bir dizayna sahiptir. Ayrıca dalış bölgesinde kum,çamur vs. gibi partiküller parçacıklar olması halinde de, dışa kapalı yapıda olan bu tür 2.kademelerin tercihi zorunlu olmaktadır. Bu türden 2. kademelerde piston yerine sistemde bulunan diyaframın çok kısa genlikli hareketi neticesinde 2.kademeye hava gönderilir. Orta basınç odacığındaki basınç, pistonlu tipe nazaran çok daha hızlı bir şekilde limit değere ulaşarak 2. kademeden istemli olarak hava veya karışım gaz teminini mümkün kılar. Bu da tercih edilebilir bir özelliktir. Soğuk su dalışlarında da diyaframda ve bağlı parçacıklarda herhangi bir şekilde donma söz konusu olmadığından, güvenilir olarak kullanılırlar.
Balanslı piston ve Balanslı diyafram tabir edilen tipleri de gene piyasada bulabilmek mümkündür. Bu türlerde klasik pistonlu ve klasik diyaframlı tiplere nazaran temel fark diyafram veya pistonun alt ve üst kısmında tüpten gelen basıncı eşitleyerek, tüp basıncından bağımsız bir çalışma tarzı göstermeleridir. Bu da performansın tüp basıncına göre değişmemesi anlamına gelir.
Bu kadar hayati önemi olan dalış malzemeleri olmalarına karşın, regülatör 1. kademelerinde kullanılan malzemeler, normal bir su musluğu malzemesinden farklı değildir.
Pirinç döküm malzeme üzeri nikelaj veya kromaj yapılmıştır. Masif paslanmaz çelik, masif krom veya masif nikel malzemeden oyularak yapılan 1. kademeler de yabancı ülkelerde oldukça pahalı olarak satılmaktadırlar. Bu tür 1.kademeler tamamen el işçiliği ile yapılırlar seri üretim söz konusu değildir.
1.kademelerin alçak basınç çıkışlarından birisine hortumla bağlı olan 2. kademeler, istemli olarak solunabilir havayı veya karışım gazı bize temin eden ekipmandır.
2.kademeler genellikle diyaframlı olarak dizayn edilmişlerdir. 2.kademenin ağzımıza aldığımız mapsi, bir odacığa açılır. Odacığın bir duvarı diyaframdır. Odacığın bir veya iki yerinde de tahliye valfleri yerleştirilmiştir. Odacığın hortum girişinde de bir musluk bulunmaktadır. Nefes almak için emme hareketi yaptığımızda vakum oluşur ve bu vakum diyaframın odacığa doğru hareketini sağlar. Diyaframa bağlı olan basit bir manivela , 2.kademenin hortum bağlantı yerinde yerleşik vanayı açar ve odacığa hava veya karışım gaz dolar. Bu havayı veya karışım gazı alır kullanırız. Nefes verme sırasında üfleme hareketimiz bu kez odacıktaki basıncı artırır ve bu basınç uygun bir değere ulaştığında bu kez valfler açılarak odacıktaki hava veya karışım gaz tahliye edilir. Genellikle tahliye ağızları mapsin hemen altında veya her iki yanındadır. Kullandığımız hava buralardan tahliye olur. Bu tahliye ağızlarının uzun tutulduğu modeller fotoğrafçı balıkadamların gözdesidir. Göz alanı dışarısında çıkan babıllar görüşü engellemez. Bazı özel aparatların da takılabildiği 2. kademe modelleri vardır. Bu tür 2. kademelerin tahliye ağızlarına takılabilen aparat, babılları oldukça küçülterek tahliye eder, böylelikle babıl sesi canlıları rahatsız etmez. Bu da fotoğrafçı balıkadamlar için uygun olabilir.
2.kademeler genellikle silikon esaslı veya lastik malzemeden bir diyafram ve valfler ile polikarbonat veya plastik malzemeden yapılan gövde ve gövdeye bağlı bir musluk ile ağzımıza kolayca bağlantı sağlayan maps’den oluşurlar. Diyaframın ömrünü uzatmak için genellikle butonun bası yaptığı ve diyaframın manivelaya bası yaptığı yerler paslanmaz metal veya gene polikarbonat malzeme ile desteklenmiştir.
Çok çeşitli formlarda siyah veya şeffaf silikon kullanılarak yapılan mapsler her marka ve modele uyan yapı ve ölçüleriyle, yıprandıkça değiştirilebilir. Özel malzeme ile yapılmış ve dişlikleri ilk kullanıldığında aldığı formu daha sonra muhafaza ederek kişiye özel maps haline gelen tipte, dişlikleri uzun veya kısa tipte, damaklı vs. birçok model piyasada mevcuttur. Soğuk sular için geliştirilmiş, dudağı örtecek şekilde dizayn edilmiş tipler de gene maps çeşitleri arasında yer alır.
Ahtapot veya 2.kademeyi sualtında ilk kullanımda, mapsi ağzımıza alır almaz butona basarak içerisindeki suyun hava yada karışım gaz ile yer değişmesini sağlamalıyız veya öncelikle ciğerlerimizdeki havayı 2. kademeye üfleyerek içerisinde bulunan suyu tahliye etmeliyiz. Değilse ahtapot veya 2.kademenin iç hacmi kadar bir su ağzımıza dolacaktır. Bu da acil durumda önemli olabilir.
Normal olarak 1. ve 2. kademeler birbirlerine bağlı olarak satılırlar. Ancak bazen bunları tek tek de almak mümkündür. İdeal olanı söz konusu 1.kademenin 2.kademesinin de bağlı olanını tercih etmektir hatta ahtapotun da o model için yapılmış olanıyla satın almaktır. Değilse her iki kademe de birbirine uygun çalışmayabilir. Ayarlanmaları gerekir. Bazı usta balıkadamların farklı marka ve modellerin çeşitli parçalarını bir araya getirerek meydana getirdikleri hybrit (melez) regülatör takımını kullandıklarını da biliyorum.
Regülatör alırken, marka ve modeller arasında fiyat mukayesesi yapacaksanız, 1.kademe, 2. kademe ve ahtapot fiyatlarını toplayarak mukayese etmelisiniz. Bazı modellerin regülatörleri (1.ve 2. kademe) oldukça makul fiyatlıdır ancak ahtapotları da oldukça pahalıdır.
Çoğunlukla ahtapot veya İngilizce karşılığı octopus olarak adlandırılan yedek 2. kademe de 1. kademenin alçak basınç çıkışlarından birisine hortumla bağlanır. Acil durumda hava veya karışım gaz ihtiyacı olan bir başka balıkadamın kullanılmasına uygun uzunlukta bir hortumu vardır. Çoğu marka ve modelde yedek 2.kademeler ve bağlı olan hortum sarı renklidir. Daha kolay görülmesini sağlar. Satın aldığınız marka ve modelin ahtapotunu almaya özen göstermelisiniz. Çünkü ahtapotun bir yedek 2. kademe olduğunu düşünürseniz, onun da 1. kademe ile uyumlu çalışması gerekir.
Bazı 2. kademeler ve yedek 2. kademeler üzerinde 1. kademeden gelen hava veya karışım gaz debisinin ayarlanabildiği bir ayar düğmesi vardır. Bu çok önemli bir ayrıntı değildir. Düğme yardımıyla gelen hava debisini azaltmak, daha az hava veya karışım gaz kullanmamızı sağlayamaz çünkü emme işlemini dirençle karşılaşsak dahi ciğerlerimizi dolduracak düzeyde yaparız. Hatta bu dirence ayrıca harcayacağımız efor da fazla hava veya karışım gaz tüketimine neden olacaktır.
Özel dizayn edilmiş ve inflatörle kamçı ucuna bağlanarak, acil durumda kullanılabilen yedek 2. kademeler de vardır. Ancak bu 2. kademelerin ahtapot gibi acil durumda olan diğer balıkadama yardım amaçlı olarak kullanılması oldukça zordur. Balıkadamın kullandığı 2. kademede arıza söz konusu olduğunda, kullandığı 2. kademe yerine kullanabileceği bir hava kaynağını sağlamaktan öte geçmez.
Bazı inflatör tahliye ağzı, maps bağlamaya müsait olabilir. Bu durumda bir maps bağlayarak, acil durumda denge yeleğinizdeki havayı kullanmanız mümkün olursa da, bunu en son çare olarak değerlendirmeniz yerinde olur. Denge yeleğinizin haznesinde oluşabilecek mikroorganizmalar, oksijenle birleşip kullandığız hava veya karışım gazı toksik hale getirmiş de olabilir. İdeali hiçbir zaman denge yeleğindeki havayı solumamaktır.
Regülatör 1. ve ikinci kademelerini teknik olarak değerlendirirken bazı tanımlamalara da ihtiyaç vardır. Bu tanımlamalardaki değerler elektronik cihazlarla ölçülebilirler. Bu anlamda kullanılan cihazlar, regülatörün ayarlamalarında da kullanılırlar.
“Nefes Alma İşi” İngilizce “Work of Breathing” kelimelerinin baş harfleriyle olan kısaltma (WOB), regülatörden nefes alma işinin fiziki değerini tanımlar. Birim hacimde nefes alma işine harcanan enerjiyi belirtir. Genellikle birimi jul/litre şeklinde olur. Bu değer ne kadar fazla ise, regülatör o kadar fazla direnç gösteriyor demektir. WOB değeri ilgili 1. kademe için performansı gösteren önemli bir değerdir. Değerlendirmede mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
ABD Donanma testleri, “ + 4 C° de yaklaşık 70 atm basınçla beslenen, orta şiddetteki soluma hızıyla WOB değerinin 1.4 jul/litre sınırını aşmamalıdır.” der. Bu standart bir donanma dalgıcının hissedebildiği en küçük değerdir. Orta şiddette soluma hızı 62.5 litre/dakika olarak kabul edilir. Avrupa kökenli birtakım test standartları da 3 jul/litre WOB değerini üst limit kabul ederler.
“Nefes alma” ve “ Nefes verme” tanımları da İngilizce karşılığı olan “Inhale” ve “Exhale” kelimelerinin karşılığı olarak karşımıza çıkar. Nefes alma negatif rakamlarla, nefes verme ise pozitif rakamlarla belirtilir. Bu rakamlar genellikle -15 ila +15 aralığında seyreder. Birimi milibar olarak tanımlanır. İdeal rakamın sıfır olmasıdır fakat bu mümkün olmaz. Sıfıra – veya + yönde yaklaşan değerler uygundur. Soluma direnci çoğu test sitemlerinde 25 cm Su Sütununu üst limit olarak karşımıza çıkar. Bu da yaklaşık 0.025 Atm karşılığıdır.
Regülatörün performansı su üzerinde deneyerek ölçülebilecek bir değer değildir. Hemen hemen her regülatör su üzerinde yeterli performans gösterir. Önemli olan belli derinliğe inildiğinde, soluma direnci veya WOB değeridir. Performansı yüksek regülatör belli derinlikte çok sık ve uzun solumalara imkan verir. Hatta acil durumda ahtapotu da kullanıyor olduğunuzda bu istenilen hava veya karışım gaz miktarının astgari 2 kat değere erişmesi demektir ki, bu değeri her regülatör sağlayamaz. Böyle acil durumlar için balanslı diyafram sistemini favori olarak görmek gerekir.
Regülatörlerde kullanılan hortumlar 2 türde olurlar. Yüksek basınç hortumu ve alçak basınç hortumu. Yüksek basınç hortumu manometre veya manometre ihtiva eden konsol ile 1. kademe arasında bağlantı kurar. Alçak basınç hortumu da 1. ile 2. kademe veya 1. kademe ile ahtapot bağlantısı içindir. Genellikle hortumları 75-90 cm uzunlukta olurlar. Ahtapot bağlanan hortum 90-100 cm ve sarı renkli olabilir. Bu hortumlar burkulma, katlanma gibi yanlış kullanım neticesi içerisindeki liflerin kırılması sonucu hava kaçağına, balon yaparak patlamalara neden olabilir. Her dalış öncesi kontrol edilmelidir.
Kamçı olarak tabir edilen ve denge yeleğini şişirme amaçlı alçak basınç hortumu da 1. kademenin alçak basınç çıkışlarından birisine bağlanır. Kamçı esasen denge yeleğinin bir parçasıdır ve denge yeleği ile birlikte satılır. Kısaca denge yeleğinizi daha sonra alacaksanız, regülatörünüzü satın alırken bir de kamçı maliyetini göz önünde bulundurmalısınız.
Ahtapot konsol ve kamçıyı 1. kademeye monte ederken yüksek basınç (HP) ve alçak basınç çıkışı (LP) karıştırılmamalıdır. İşaretli harfleri dikkatlice okuyarak, hata yapılmamaya özen göstermelidir. Yeni bazı tür 1. kademelerde yüksek basınç çıkışlarının çapı ile alçak basınç çıkışlarının çapları birbirlerinden farklıdır. Bu hata ihtimalini tamamen ortadan kaldıran bir çözümdür.
1.kademenize bağlanacak ekipman hortumlarının, bağlantı yerindeki O-ringi silikon gresle sıvayarak bağlamanız ve bağlantıyı sıkabilmek için uygun numaralı anahtar kullanmanız yerinde olur. Raflarda kalarak kurumuş O-ringi silikon gres kullanmadan monte etmeniz kısa sürede sorun yaşamanıza sebep olabilir. Uygun olmayan numaralı anahtarı zorlayarak kullanmanız halinde hortum başları bozulacaktır.
Regülatörler sadece hava kullanımı için değildir, karışım gazlar kullanılarak yapılan dalışlarda da kullanılırlar. Yaygın olarak Nitrox tabir edilen oksijeni zenginleştirilmiş hava kullanılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus regülatörün Nitrox veya değişik gaz karışımına uygun olup olmadığıdır. Mesela Nitrox kullanımı için uygun olan modellerin O-Ringleri veya diyaframları yüksek oksijen oranına dayanıklıdır. Yüksek orandaki oksijenin tahrip edici özelliği bu O-Ringleri ve diyaframı etkilemez. Piyasada Nitrox dalışına uygun olarak satılan modeller genellikle 1. kademeleri üzerinde yeşil bir bant taşırlar veya yoke adaptör üzerindeki sıkıştırma vidası yeşil renklidir. Gene piyasada saf oksijen veya yüksek oranda oksijen ihtiva eden gaz karışımı kullanabilmek için üretilmiş regülatörleri de bulmak mümkündür.
Normal hava ile kullanıyor olduğunuz regülatörünüzü, oksijenle zenginleştirilmiş karışımlarda kullanmamalısınız. Bu regülatörünüzde geri dönülmez hasarlara yol açabilir.
1. Kademenizde, toz kapağını açarak hemen görebileceğiniz filtre, kırmızı veya kahverengi ise kullanılan tüp içerisinin paslı olduğunun belirtisidir. Filtre siyah ise,tüpün doldurulduğu kompresörün aktif karbondan oluşan filtresinde bir problem olduğunu düşündürür. Filtrenin mavi-yeşil renkte olması ise 1.kademeye su girmiş olduğunun delilidir.
Dalış sonrası tüp bağlı iken 2. kademenin ve ahtapotun butonuna basarak 1.kademeye kazara girmiş olan suyu tahliye edebilirsiniz.
DIN veya Int 1.kademeler üzerinde bulunan toz kapağını dalış sonrası iyiye kurulayarak, kapatmanızı öneririm. Kurulamayı tüpünüzdeki basınçlı havayı kullanarak da yapabilirsiniz. Bu kapağın kurulanarak kapatılması, 1. kademenin içerisine rutubet girerek oksidasyona neden olmasının önüne geçer. 1.kademenizi toz kapağı açık olarak asla ıslak ortamda veya su içerisinde bırakmayın. Hata ile de olsa böyle bir durumda, gecikmeden servise gönderip bakımının yapılmasını sağlamalısınız.
1. kademenizi yere düşürmemeye özen göstermek gerekir. Çok sert bir yüzeye yüksekten düşmesi halinde dış formda oluşabilecek değişiklik, iç parçaların çalışmasına engel olabilecek nitelikte kalıcı zarara neden olabilir.
Dalış öncesi scubanızı bağladığınızda, tüpü açarak regülatör 1. kademe ve 2.kademesini, hortumları kontrol etmeniz yerinde olur. İstatistikler O-Ring patlamalarının tüpü açtığınız ilk 5 dakika içerisinde olduğunu söyler. Siz de bu ilk 5 dakikayı gözleyerek, ekipmanınızda hasar olup olmadığını tespit edebilirsiniz.
Dalış sonrası 1.kademeyi tüpten sökmeden önde, tüp vanası kapalı olmalı ve regülatörün içerisindeki basınçlı havanın veya karışım gazın da 2.kademe veya ahtapotun butonuna basarak boşaltılmış olması gerekir. Bu halde iken dahi çeşitli nedenlerle çok sıkışmış olduğundan açamayabilirsiniz. Açmak için anahtar kullanmak en son çare olmalıdır. Anahtar kullanacaksanız da çok kontrollü olarak kullanmalısınız. Hata ile ters yönde zorlamalar kalıcı form değişikliğine neden olabilir veya açmaya çalıştığınız vidanın kopması bile mümkündür. Bu da regülatörün hasar görerek çalışmaması anlamına gelir.
Çok nadir de olsa tekne güvertesi üzerinde bulunabilecek çivinin regülatörünüze zarar verebileceğini unutmayın.
2. kademe ve yedek ikinci kademenizi, her dalıştan sonra tatlı su ile yıkamalısınız. Bu yıkama sonucu deniz suyundaki tuzun uzaklaştırılması mümkün olur. Değilse üzerinde kuruyan deniz suyundaki tuz, kuruyup kesici hüviyet kazanır ve 2.kademe ve ahtapotta bulunan diyaframa kalıcı zararlar verebilir. Dalış öncesi 2.kademenin tekrar yıkanması ve daha sonra butonlarının kullanılması da muhtemel tuz birikintisinin su ile çözülerek diyaframa zarar vermesini önleyebilir.
Genellikle suya ilk indiğinizde karşılaşılabilecek bir olay da ahtapotunuzun serbest akışa geçmesidir. İngilizce karşılığı “Free Flow” olarak da adlandırılan bu olayın sebebi, bir şekilde diyaframın ve/veya ona bağlı manivela kolunun takılı kalmasından kaynaklanır. Sanki sürekli butona basıyormuş gibi hava veya karışım gaz kaybedersiniz. Bu halde yapılacak şey ahtapotunuzu maps suya gelecek şekilde sertçe suya çarpmaktır. Bu darbe tesiri ile diyaframın ve bağlı olan manivela kolunun normal formuna kavuşarak serbest akışı durduracaktır. Birkaç denemede başaramazsanız, farklı bir arıza söz konusu olabilir. Free Flow 2. kademede de olabilir. Çözüm aynıdır.
Bilhassa kıyıdan yaptığınız dalışlarda veya dibe yakın yüzme sırasında 2.kademenizi ve yedek 2.kademenizi kumla temas ettirmekten kaçının. Kum taneleri diyaframın ve valflerin arasına sıkışarak çalışmalarını önleyebilir ve deniz suyu solumak gibi bir sürprize neden olur. Böyle bir durumda her iki kademeyi de bir kova suyun içerisinde hafif, hafif butonuna basmak suretiyle kumları uzaklaştırmaya çalışın. Başaramazsanız mutlaka servise göndermeniz gerekir. Ahtapotunuzun ve konsolunuzun, dalış süresince başıboş kalması dipteki kumun ahtapotunuzun içine dolmasına neden olabilir, ahtapotunuz göğüs üzerinde uygun bir klipsle tesbit edilmesi hem böyle bir durumu ortadan kaldırır hem de ihtiyaç durumunda hızlı bir şekilde ihtiyaç sahibi balıkadama verilebilir.
Regülatörünüzü uzun zaman kullanmayacaksanız, asarak muhafaza etmeniz uygun olur. Hortumların muhafaza veya nakliye sırasında burkulma ve kırılmalara yol açabilecek şekilde olmamasına özen göstermelisiniz. Hortum içerisinde bulunan lifler burkulma veya katlanma sırasında koparak, hortumda kalıcı zararlar oluşur. Piyasada satılan regülatör çantalarını da muhafaza ve taşıma amaçlı kullanabilirsiniz. Ancak bazı çantaların ölçüleri küçük tutulduğundan, hortumların katlanmadan yerleştirilmesine imkan vermez.
Bir yılda bir regülatörünüzü servise göndererek bakımını yaptırmak, ömrünü uzatır ve emniyetli dalışları mümkün kılar. Bakım sırasında 1. kademe içerisindeki O-Ringler de yenileriyle değiştirilir. Ayrıca 1. kademeden çıkış debisi ve direnç ayarları da yapılır. Bu ayarlar her marka için değişen elektronik ve pnömatik ölçüm cihazlarıyla olur. Bu cihazlara bağlanarak 2. kademelerin de ayarları yapılır.
Çok basit yapıları olsa da, bu ölçüm cihazlarına sahip olmadığınız için regülatörünüzü asla siz açmayın. Ayar yapma imkanınız hiç olmayacaktır. Daha büyük bir hasara sebep olabilirsiniz.
Regülatör 1. kademe ve 2. kademe içlerinde, hortumlarda kullanılan O-ringlerin kullanılan gaz cinsine özel olduğunu unutmamalıyız. Servise göndereceğiniz regülatörünüzü hava dışında bir karışım gaz ile kullanıyorsanız, bunu belirterek servisi uyarmanız yerinde olur.
Hayati önemi olan regülatör takımı alırken mutlaka prospektüslerini de almaya özen gösterin. Okuyarak regülatörden alacağınız verimi artıracağınız gibi, regülatörünüzü çok iyi şekilde tanımanıza yardımcı olacağından, emniyetli dalışlar yapmanız mümkün olur.
İyi dalışlar…
Deniz Magazin Dergisi Temmuz 2004 sayısında yayınlanmıştır.
Regülatör, tüpteki yüksek basınçlı havayı veya karışım gazı, sualtında kullanabilmeyi sağlayan SCUBA ekipmanıdır.
Şimdilerde çok yaygın olarak kullandığımız “Pro” tipi regülatörlerin üretimi yapılmayan yıllarda “Deva” tipi regülatörler kullanılırdı. Tüpe bağlanan parçaya bağlı iki körüklü hortumun ağız hizasında birleşerek, entegre edilmiş maps (ağızlık) vasıtasıyla nefes alma imkanı veren “Deva” tipi regülatörlerin, günümüzde kullanılan “Pro” tipi regülatörlerden temel farkı, tüpteki yüksek basıncı tek kademede ortam basıncına indirmesidir. Körüklü hortumlardan sağda olanıyla hava veya karışım gaz alabilmemiz, solda olanıyla da kullandığımız havayı veya karışım gazı tahliye edebilmemiz, entegre edilmiş iki adet valf yardımıyla mümkün oluyordu. Valflerdeki bir arızanın, kullandığımız havayı veya karışım gazı tekrar tekrar kullanmamıza neden olması, acil durumlarda balıkadamlar arasında ortak kullanabilmenin zor olması, ağızdan çıkarıldığında regülatörün içerisine giren suyun tahliye edilmesinin oldukça güç olması gibi nedenlerle “Deva” tipi regülatörler, yerini “Pro” tipi regülatörlere bırakmıştır. Nargile dalışı olarak adlandırdığımız, profesyonel amaçlı sığ su dalışlarında kullanılan regülatörler de yüksek basınçlı havayı, tek kademede, kullanılır hale getirirler. Bunlardan istemli olarak hava temini güçlü şekilde hava emilmesi suretiyle yapılabilir. Ve tabii bu da ciğerlerin oldukça kısa zamanda yorulmasına neden olur. Bu tür regülatörlerin sportif dalışta kullanılmıyor olması ve artık nostaljik bir dalış malzemesi olan “Deva” tipi regülatörleri burada bırakıp, “Pro” tipi regülatörlere geçelim.
Şimdilerde kullandığımız “Pro” tipi regülatörler tüpteki yüksek basınçlı havayı veya karışım gazı iki kademede ortam basıncına indirerek tek hortum vasıtasıyla kullanmamıza imkan verir.
Günümüzde kullanılan regülatörlerin, tüpe bağlantı şekline göre Int (Yoke) veya DIN olarak iki tipi mevcuttur. Tüpte mevcut vanaya monte veya de-monte edilebilen adaptör yardımıyla, tüp vanasını regülatörümüze uygun hale getirmek mümkündür. Ancak genellikle Alüminyum tüplerde karşılaştığımız vana türü ile DIN regülatör kullanma söz konusu olmaz. Bu tür tüp ile bağlantı, DIN regülatörünüze monte edebileceğiniz Yoke adaptör ile mümkün olacaktır. Çoğu DIN regülatörün Yoke adaptörü ayrıca satılmaktadır. Ancak Int regülatörün daha yaygın olarak kullanıldığını da söylemeliyim. Tüpten hava veya karışım gaz geçişi sırasında sızdırmazlık sağlayan O-Ring DIN regülatörlerde 1. kademe üzerinde, INT regülatörlerde ise tüp vanası üzerinde bulunur.
Günümüzde regülatörler tüpe bağlanan birinci kademe ile buna bir hortum ile bağlı ikinci kademeden oluşur. Birinci kademe yüksek ve orta basıncı, ikinci kademe ise solunabilir alçak basıncı kontrol ederek kullanabileceğimiz havayı veya karışım gazı temin eder. 1. ve 2. kademeyi birbirine bağlayan hortumun çapı, evvelce markadan markaya değişiyor olsa da günümüzde hemen hemen tüm markalarda 3/8 “ çapındadır.
Tüpteki havanın veya karışım gazın regülatörün 1. kademesine girdiği yerde marka ve modele göre değişik şekillerde olmakla birlikte mutlaka bir filtre vardır. Bu filtre tüpten gelen havanın veya karışım gazın içerisinde olabilecek partikülleri süzerek, yüksek basınçla birlikte bu partiküller parçacıkların iç cidara darbe tesiri ile zarar vermesini önlediği gibi, partikül ihtiva eden karışım gaz veya havanın da ciğerlerimize zarar vermesini de önler. Bu partiküller kompresörden kaynaklı olabildiği gibi tüp içerisindeki oksidasyondan da kaynaklı olabilir.
Yaygın olarak regülatörün birinci kademesi üzerinde 4 ila 6 çıkış vardır. Nadiren 7 çıkışlı regülatörler de üretilmektedir. Bunlardan en az bir tanesi yüksek basınç çıkışıdır ve İngilizce yüksek basınç anlamına gelen “High Pressure” kelimelerinin baş harfleriyle “HP” olarak belirtilmiştir. 2 yüksek basınç çıkışı olan modellerde yaygındır ve bu yüksek basınç çıkışları da gene “HP” harfleriyle 2.kademe üzerinde yer alır. Diğer çıkışlar alçak basınç çıkışlarıdır, genellikle bu çıkışlar harfle işaretli değildir. Nadiren alçak basınç çıkışları da İngilizce karşılığı olan “Low Pressure” kelimelerinin baş harfleriyle “LP” olarak işaretlidirler. Bazı markalar HP, LP çıkışlarını aynen gösterdikleri halde çıkışların birisini de “R” olarak gösterirler. R olarak gösterilen çıkış da gene bir alçak basınç çıkışıdır, farklı değildir. Bu İngilizce “Regulator” kelimesinin baş harfi ile belirtilen çıkış, buraya 2.kademe regülatör bağlanacağı anlamına gelir.
Yüksek basınç çıkışına manometre veya manometre bulunan bir konsol bağlayarak tüpümüzdeki hava basıncını ve dolayısıyla da hava hacmini öğrenebilmemiz mümkün olur. Diğer yüksek basınç çıkışı, kullanabileceğiniz bir kol bilgisayarının transmitter adı verilen parçası için olabilir. Transmitter monte edilerek kolumuzdaki bilgisayardan tüpümüzdeki hava veya karışım gazı da kontrol edebilmemiz mümkündür. Alçak basınç çıkışları denge yeleğimizin kamçısı için, acil durumlarda kullanabileceğimiz bir yedek 2. kademe (Ahtapot) için veya kuru elbise kullanmak için olabilir.
Tüpümüzdeki yüksek basınçlı hava veya karışım gaz regülatör 1.kademesi üzerindeki filtreden geçerek önce yüksek basınç odacığına alınır. Bu odanın basıncı tüpteki basınca eşittir. Yüksek basınç odacığından alınan havanın veya karışım gazın basıncı, bir yay ve buna bağlı diyaframlı veya pistonlu bir düzenek ile, ortam basıncının 8.5-10.5 atmosfer üzerinde bir değere düşürülerek, orta basınç odacığına alınır. Orta basınç odacığının açıldığı alçak basınç çıkışlarından hava veya karışım gaz temin ederek kullanmamız mümkün olur. Bu düzenek diyaframlı tiplerde tamamen suya kapalı ortamda çalışır. Üzerindeki delikler vasıtasıyla alınan su basıncını pistona ileten sistemler de vardır. Tamamen kapalı olanların soğuk sularda verimli çalışma imkanı, açık olanlara nazaran daha fazladır. Suya açık olarak çalışan düzenekli modeller suyun küçük metal gözeneklerde veya piston cidarında donması nedeniyle genellikle 10 derece santigrattan daha düşük ısıda çalışmayabilirler. Ancak bazı marka ve modellerde soğuk su kiti takılabilir. Bu kit yardımıyla birinci kademenin donmaya müsait bölümlerine, donma derecesi çok düşük antifiriz madde konularak sorun atlatılır.
Regülatör 1. kademeleri ortam basıncının 8.5-10.5 atm üzerinde bir değerde hava veya karışım gazı 2. kademeye veya ahtapota gönderirler. Çoğu yerde karşılaşılan hatalı bilgi, 2. kademeye 8.5-10.5 atm hava veya karışım gaz gönderildiği yönündedir. Bu bilgi hatalıdır.
40 yıldan fazla bir süredir üretimi yapılan pistonlu tip 1.kademeler basit yapıları ve az bakıma ihtiyaç duymaları nedeniyle, özellikle dalış merkezlerince, oldukça yaygın olarak kullanılır. Düşük tüp basıncı söz konusu olduğunda diyaframlı tiplerden daha verimli çalıştıkları bilinir. Derin dalış söz konusu olduğunda bazı pistonlu tipler çatlak bir ötme sesi çıkarabilirler. Her ne kadar kulak tırmalasa da bu ses regülatörün performansı ile ilgili değildir. Test değerleri ile değerlendirmek gerekir.
Tüp vanası açılmadan önce piston, orta basınç odacığına açılan kısa bir silindir içerisinde en üst seviyede bulunur. Vana açıldığında yüksek basınçlı hava veya karışım gaz orta basınç odacığını ve bağlı silindiri doldurarak pistonu iter ve pistona bağlı yay sıkışır. 2. kademeden istemli olarak hava veya karışım gaz alındığında orta basınç odacığındaki basınç düşer ve yay normal hale gelene kadar pistonu iter. Tekrar ilk konuma gelen piston, tüpten hava veya karışım gaz gelmesine izin verir. Bir dalış sırasında yüzlerce kez tekrarlanan piston hareketi sonucu 2. kademeden solunabilir hava veya karışım gaz temin etmemiz mümkün olur.
Diyaframlı 1.kademeler dış ortama kapalı iç yapısıyla, soğuk su dalışları için favori bir dizayna sahiptir. Ayrıca dalış bölgesinde kum,çamur vs. gibi partiküller parçacıklar olması halinde de, dışa kapalı yapıda olan bu tür 2.kademelerin tercihi zorunlu olmaktadır. Bu türden 2. kademelerde piston yerine sistemde bulunan diyaframın çok kısa genlikli hareketi neticesinde 2.kademeye hava gönderilir. Orta basınç odacığındaki basınç, pistonlu tipe nazaran çok daha hızlı bir şekilde limit değere ulaşarak 2. kademeden istemli olarak hava veya karışım gaz teminini mümkün kılar. Bu da tercih edilebilir bir özelliktir. Soğuk su dalışlarında da diyaframda ve bağlı parçacıklarda herhangi bir şekilde donma söz konusu olmadığından, güvenilir olarak kullanılırlar.
Balanslı piston ve Balanslı diyafram tabir edilen tipleri de gene piyasada bulabilmek mümkündür. Bu türlerde klasik pistonlu ve klasik diyaframlı tiplere nazaran temel fark diyafram veya pistonun alt ve üst kısmında tüpten gelen basıncı eşitleyerek, tüp basıncından bağımsız bir çalışma tarzı göstermeleridir. Bu da performansın tüp basıncına göre değişmemesi anlamına gelir.
Bu kadar hayati önemi olan dalış malzemeleri olmalarına karşın, regülatör 1. kademelerinde kullanılan malzemeler, normal bir su musluğu malzemesinden farklı değildir.
Pirinç döküm malzeme üzeri nikelaj veya kromaj yapılmıştır. Masif paslanmaz çelik, masif krom veya masif nikel malzemeden oyularak yapılan 1. kademeler de yabancı ülkelerde oldukça pahalı olarak satılmaktadırlar. Bu tür 1.kademeler tamamen el işçiliği ile yapılırlar seri üretim söz konusu değildir.
1.kademelerin alçak basınç çıkışlarından birisine hortumla bağlı olan 2. kademeler, istemli olarak solunabilir havayı veya karışım gazı bize temin eden ekipmandır.
2.kademeler genellikle diyaframlı olarak dizayn edilmişlerdir. 2.kademenin ağzımıza aldığımız mapsi, bir odacığa açılır. Odacığın bir duvarı diyaframdır. Odacığın bir veya iki yerinde de tahliye valfleri yerleştirilmiştir. Odacığın hortum girişinde de bir musluk bulunmaktadır. Nefes almak için emme hareketi yaptığımızda vakum oluşur ve bu vakum diyaframın odacığa doğru hareketini sağlar. Diyaframa bağlı olan basit bir manivela , 2.kademenin hortum bağlantı yerinde yerleşik vanayı açar ve odacığa hava veya karışım gaz dolar. Bu havayı veya karışım gazı alır kullanırız. Nefes verme sırasında üfleme hareketimiz bu kez odacıktaki basıncı artırır ve bu basınç uygun bir değere ulaştığında bu kez valfler açılarak odacıktaki hava veya karışım gaz tahliye edilir. Genellikle tahliye ağızları mapsin hemen altında veya her iki yanındadır. Kullandığımız hava buralardan tahliye olur. Bu tahliye ağızlarının uzun tutulduğu modeller fotoğrafçı balıkadamların gözdesidir. Göz alanı dışarısında çıkan babıllar görüşü engellemez. Bazı özel aparatların da takılabildiği 2. kademe modelleri vardır. Bu tür 2. kademelerin tahliye ağızlarına takılabilen aparat, babılları oldukça küçülterek tahliye eder, böylelikle babıl sesi canlıları rahatsız etmez. Bu da fotoğrafçı balıkadamlar için uygun olabilir.
2.kademeler genellikle silikon esaslı veya lastik malzemeden bir diyafram ve valfler ile polikarbonat veya plastik malzemeden yapılan gövde ve gövdeye bağlı bir musluk ile ağzımıza kolayca bağlantı sağlayan maps’den oluşurlar. Diyaframın ömrünü uzatmak için genellikle butonun bası yaptığı ve diyaframın manivelaya bası yaptığı yerler paslanmaz metal veya gene polikarbonat malzeme ile desteklenmiştir.
Çok çeşitli formlarda siyah veya şeffaf silikon kullanılarak yapılan mapsler her marka ve modele uyan yapı ve ölçüleriyle, yıprandıkça değiştirilebilir. Özel malzeme ile yapılmış ve dişlikleri ilk kullanıldığında aldığı formu daha sonra muhafaza ederek kişiye özel maps haline gelen tipte, dişlikleri uzun veya kısa tipte, damaklı vs. birçok model piyasada mevcuttur. Soğuk sular için geliştirilmiş, dudağı örtecek şekilde dizayn edilmiş tipler de gene maps çeşitleri arasında yer alır.
Ahtapot veya 2.kademeyi sualtında ilk kullanımda, mapsi ağzımıza alır almaz butona basarak içerisindeki suyun hava yada karışım gaz ile yer değişmesini sağlamalıyız veya öncelikle ciğerlerimizdeki havayı 2. kademeye üfleyerek içerisinde bulunan suyu tahliye etmeliyiz. Değilse ahtapot veya 2.kademenin iç hacmi kadar bir su ağzımıza dolacaktır. Bu da acil durumda önemli olabilir.
Normal olarak 1. ve 2. kademeler birbirlerine bağlı olarak satılırlar. Ancak bazen bunları tek tek de almak mümkündür. İdeal olanı söz konusu 1.kademenin 2.kademesinin de bağlı olanını tercih etmektir hatta ahtapotun da o model için yapılmış olanıyla satın almaktır. Değilse her iki kademe de birbirine uygun çalışmayabilir. Ayarlanmaları gerekir. Bazı usta balıkadamların farklı marka ve modellerin çeşitli parçalarını bir araya getirerek meydana getirdikleri hybrit (melez) regülatör takımını kullandıklarını da biliyorum.
Regülatör alırken, marka ve modeller arasında fiyat mukayesesi yapacaksanız, 1.kademe, 2. kademe ve ahtapot fiyatlarını toplayarak mukayese etmelisiniz. Bazı modellerin regülatörleri (1.ve 2. kademe) oldukça makul fiyatlıdır ancak ahtapotları da oldukça pahalıdır.
Çoğunlukla ahtapot veya İngilizce karşılığı octopus olarak adlandırılan yedek 2. kademe de 1. kademenin alçak basınç çıkışlarından birisine hortumla bağlanır. Acil durumda hava veya karışım gaz ihtiyacı olan bir başka balıkadamın kullanılmasına uygun uzunlukta bir hortumu vardır. Çoğu marka ve modelde yedek 2.kademeler ve bağlı olan hortum sarı renklidir. Daha kolay görülmesini sağlar. Satın aldığınız marka ve modelin ahtapotunu almaya özen göstermelisiniz. Çünkü ahtapotun bir yedek 2. kademe olduğunu düşünürseniz, onun da 1. kademe ile uyumlu çalışması gerekir.
Bazı 2. kademeler ve yedek 2. kademeler üzerinde 1. kademeden gelen hava veya karışım gaz debisinin ayarlanabildiği bir ayar düğmesi vardır. Bu çok önemli bir ayrıntı değildir. Düğme yardımıyla gelen hava debisini azaltmak, daha az hava veya karışım gaz kullanmamızı sağlayamaz çünkü emme işlemini dirençle karşılaşsak dahi ciğerlerimizi dolduracak düzeyde yaparız. Hatta bu dirence ayrıca harcayacağımız efor da fazla hava veya karışım gaz tüketimine neden olacaktır.
Özel dizayn edilmiş ve inflatörle kamçı ucuna bağlanarak, acil durumda kullanılabilen yedek 2. kademeler de vardır. Ancak bu 2. kademelerin ahtapot gibi acil durumda olan diğer balıkadama yardım amaçlı olarak kullanılması oldukça zordur. Balıkadamın kullandığı 2. kademede arıza söz konusu olduğunda, kullandığı 2. kademe yerine kullanabileceği bir hava kaynağını sağlamaktan öte geçmez.
Bazı inflatör tahliye ağzı, maps bağlamaya müsait olabilir. Bu durumda bir maps bağlayarak, acil durumda denge yeleğinizdeki havayı kullanmanız mümkün olursa da, bunu en son çare olarak değerlendirmeniz yerinde olur. Denge yeleğinizin haznesinde oluşabilecek mikroorganizmalar, oksijenle birleşip kullandığız hava veya karışım gazı toksik hale getirmiş de olabilir. İdeali hiçbir zaman denge yeleğindeki havayı solumamaktır.
Regülatör 1. ve ikinci kademelerini teknik olarak değerlendirirken bazı tanımlamalara da ihtiyaç vardır. Bu tanımlamalardaki değerler elektronik cihazlarla ölçülebilirler. Bu anlamda kullanılan cihazlar, regülatörün ayarlamalarında da kullanılırlar.
“Nefes Alma İşi” İngilizce “Work of Breathing” kelimelerinin baş harfleriyle olan kısaltma (WOB), regülatörden nefes alma işinin fiziki değerini tanımlar. Birim hacimde nefes alma işine harcanan enerjiyi belirtir. Genellikle birimi jul/litre şeklinde olur. Bu değer ne kadar fazla ise, regülatör o kadar fazla direnç gösteriyor demektir. WOB değeri ilgili 1. kademe için performansı gösteren önemli bir değerdir. Değerlendirmede mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
ABD Donanma testleri, “ + 4 C° de yaklaşık 70 atm basınçla beslenen, orta şiddetteki soluma hızıyla WOB değerinin 1.4 jul/litre sınırını aşmamalıdır.” der. Bu standart bir donanma dalgıcının hissedebildiği en küçük değerdir. Orta şiddette soluma hızı 62.5 litre/dakika olarak kabul edilir. Avrupa kökenli birtakım test standartları da 3 jul/litre WOB değerini üst limit kabul ederler.
“Nefes alma” ve “ Nefes verme” tanımları da İngilizce karşılığı olan “Inhale” ve “Exhale” kelimelerinin karşılığı olarak karşımıza çıkar. Nefes alma negatif rakamlarla, nefes verme ise pozitif rakamlarla belirtilir. Bu rakamlar genellikle -15 ila +15 aralığında seyreder. Birimi milibar olarak tanımlanır. İdeal rakamın sıfır olmasıdır fakat bu mümkün olmaz. Sıfıra – veya + yönde yaklaşan değerler uygundur. Soluma direnci çoğu test sitemlerinde 25 cm Su Sütununu üst limit olarak karşımıza çıkar. Bu da yaklaşık 0.025 Atm karşılığıdır.
Regülatörün performansı su üzerinde deneyerek ölçülebilecek bir değer değildir. Hemen hemen her regülatör su üzerinde yeterli performans gösterir. Önemli olan belli derinliğe inildiğinde, soluma direnci veya WOB değeridir. Performansı yüksek regülatör belli derinlikte çok sık ve uzun solumalara imkan verir. Hatta acil durumda ahtapotu da kullanıyor olduğunuzda bu istenilen hava veya karışım gaz miktarının astgari 2 kat değere erişmesi demektir ki, bu değeri her regülatör sağlayamaz. Böyle acil durumlar için balanslı diyafram sistemini favori olarak görmek gerekir.
Regülatörlerde kullanılan hortumlar 2 türde olurlar. Yüksek basınç hortumu ve alçak basınç hortumu. Yüksek basınç hortumu manometre veya manometre ihtiva eden konsol ile 1. kademe arasında bağlantı kurar. Alçak basınç hortumu da 1. ile 2. kademe veya 1. kademe ile ahtapot bağlantısı içindir. Genellikle hortumları 75-90 cm uzunlukta olurlar. Ahtapot bağlanan hortum 90-100 cm ve sarı renkli olabilir. Bu hortumlar burkulma, katlanma gibi yanlış kullanım neticesi içerisindeki liflerin kırılması sonucu hava kaçağına, balon yaparak patlamalara neden olabilir. Her dalış öncesi kontrol edilmelidir.
Kamçı olarak tabir edilen ve denge yeleğini şişirme amaçlı alçak basınç hortumu da 1. kademenin alçak basınç çıkışlarından birisine bağlanır. Kamçı esasen denge yeleğinin bir parçasıdır ve denge yeleği ile birlikte satılır. Kısaca denge yeleğinizi daha sonra alacaksanız, regülatörünüzü satın alırken bir de kamçı maliyetini göz önünde bulundurmalısınız.
Ahtapot konsol ve kamçıyı 1. kademeye monte ederken yüksek basınç (HP) ve alçak basınç çıkışı (LP) karıştırılmamalıdır. İşaretli harfleri dikkatlice okuyarak, hata yapılmamaya özen göstermelidir. Yeni bazı tür 1. kademelerde yüksek basınç çıkışlarının çapı ile alçak basınç çıkışlarının çapları birbirlerinden farklıdır. Bu hata ihtimalini tamamen ortadan kaldıran bir çözümdür.
1.kademenize bağlanacak ekipman hortumlarının, bağlantı yerindeki O-ringi silikon gresle sıvayarak bağlamanız ve bağlantıyı sıkabilmek için uygun numaralı anahtar kullanmanız yerinde olur. Raflarda kalarak kurumuş O-ringi silikon gres kullanmadan monte etmeniz kısa sürede sorun yaşamanıza sebep olabilir. Uygun olmayan numaralı anahtarı zorlayarak kullanmanız halinde hortum başları bozulacaktır.
Regülatörler sadece hava kullanımı için değildir, karışım gazlar kullanılarak yapılan dalışlarda da kullanılırlar. Yaygın olarak Nitrox tabir edilen oksijeni zenginleştirilmiş hava kullanılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus regülatörün Nitrox veya değişik gaz karışımına uygun olup olmadığıdır. Mesela Nitrox kullanımı için uygun olan modellerin O-Ringleri veya diyaframları yüksek oksijen oranına dayanıklıdır. Yüksek orandaki oksijenin tahrip edici özelliği bu O-Ringleri ve diyaframı etkilemez. Piyasada Nitrox dalışına uygun olarak satılan modeller genellikle 1. kademeleri üzerinde yeşil bir bant taşırlar veya yoke adaptör üzerindeki sıkıştırma vidası yeşil renklidir. Gene piyasada saf oksijen veya yüksek oranda oksijen ihtiva eden gaz karışımı kullanabilmek için üretilmiş regülatörleri de bulmak mümkündür.
Normal hava ile kullanıyor olduğunuz regülatörünüzü, oksijenle zenginleştirilmiş karışımlarda kullanmamalısınız. Bu regülatörünüzde geri dönülmez hasarlara yol açabilir.
1. Kademenizde, toz kapağını açarak hemen görebileceğiniz filtre, kırmızı veya kahverengi ise kullanılan tüp içerisinin paslı olduğunun belirtisidir. Filtre siyah ise,tüpün doldurulduğu kompresörün aktif karbondan oluşan filtresinde bir problem olduğunu düşündürür. Filtrenin mavi-yeşil renkte olması ise 1.kademeye su girmiş olduğunun delilidir.
Dalış sonrası tüp bağlı iken 2. kademenin ve ahtapotun butonuna basarak 1.kademeye kazara girmiş olan suyu tahliye edebilirsiniz.
DIN veya Int 1.kademeler üzerinde bulunan toz kapağını dalış sonrası iyiye kurulayarak, kapatmanızı öneririm. Kurulamayı tüpünüzdeki basınçlı havayı kullanarak da yapabilirsiniz. Bu kapağın kurulanarak kapatılması, 1. kademenin içerisine rutubet girerek oksidasyona neden olmasının önüne geçer. 1.kademenizi toz kapağı açık olarak asla ıslak ortamda veya su içerisinde bırakmayın. Hata ile de olsa böyle bir durumda, gecikmeden servise gönderip bakımının yapılmasını sağlamalısınız.
1. kademenizi yere düşürmemeye özen göstermek gerekir. Çok sert bir yüzeye yüksekten düşmesi halinde dış formda oluşabilecek değişiklik, iç parçaların çalışmasına engel olabilecek nitelikte kalıcı zarara neden olabilir.
Dalış öncesi scubanızı bağladığınızda, tüpü açarak regülatör 1. kademe ve 2.kademesini, hortumları kontrol etmeniz yerinde olur. İstatistikler O-Ring patlamalarının tüpü açtığınız ilk 5 dakika içerisinde olduğunu söyler. Siz de bu ilk 5 dakikayı gözleyerek, ekipmanınızda hasar olup olmadığını tespit edebilirsiniz.
Dalış sonrası 1.kademeyi tüpten sökmeden önde, tüp vanası kapalı olmalı ve regülatörün içerisindeki basınçlı havanın veya karışım gazın da 2.kademe veya ahtapotun butonuna basarak boşaltılmış olması gerekir. Bu halde iken dahi çeşitli nedenlerle çok sıkışmış olduğundan açamayabilirsiniz. Açmak için anahtar kullanmak en son çare olmalıdır. Anahtar kullanacaksanız da çok kontrollü olarak kullanmalısınız. Hata ile ters yönde zorlamalar kalıcı form değişikliğine neden olabilir veya açmaya çalıştığınız vidanın kopması bile mümkündür. Bu da regülatörün hasar görerek çalışmaması anlamına gelir.
Çok nadir de olsa tekne güvertesi üzerinde bulunabilecek çivinin regülatörünüze zarar verebileceğini unutmayın.
2. kademe ve yedek ikinci kademenizi, her dalıştan sonra tatlı su ile yıkamalısınız. Bu yıkama sonucu deniz suyundaki tuzun uzaklaştırılması mümkün olur. Değilse üzerinde kuruyan deniz suyundaki tuz, kuruyup kesici hüviyet kazanır ve 2.kademe ve ahtapotta bulunan diyaframa kalıcı zararlar verebilir. Dalış öncesi 2.kademenin tekrar yıkanması ve daha sonra butonlarının kullanılması da muhtemel tuz birikintisinin su ile çözülerek diyaframa zarar vermesini önleyebilir.
Genellikle suya ilk indiğinizde karşılaşılabilecek bir olay da ahtapotunuzun serbest akışa geçmesidir. İngilizce karşılığı “Free Flow” olarak da adlandırılan bu olayın sebebi, bir şekilde diyaframın ve/veya ona bağlı manivela kolunun takılı kalmasından kaynaklanır. Sanki sürekli butona basıyormuş gibi hava veya karışım gaz kaybedersiniz. Bu halde yapılacak şey ahtapotunuzu maps suya gelecek şekilde sertçe suya çarpmaktır. Bu darbe tesiri ile diyaframın ve bağlı olan manivela kolunun normal formuna kavuşarak serbest akışı durduracaktır. Birkaç denemede başaramazsanız, farklı bir arıza söz konusu olabilir. Free Flow 2. kademede de olabilir. Çözüm aynıdır.
Bilhassa kıyıdan yaptığınız dalışlarda veya dibe yakın yüzme sırasında 2.kademenizi ve yedek 2.kademenizi kumla temas ettirmekten kaçının. Kum taneleri diyaframın ve valflerin arasına sıkışarak çalışmalarını önleyebilir ve deniz suyu solumak gibi bir sürprize neden olur. Böyle bir durumda her iki kademeyi de bir kova suyun içerisinde hafif, hafif butonuna basmak suretiyle kumları uzaklaştırmaya çalışın. Başaramazsanız mutlaka servise göndermeniz gerekir. Ahtapotunuzun ve konsolunuzun, dalış süresince başıboş kalması dipteki kumun ahtapotunuzun içine dolmasına neden olabilir, ahtapotunuz göğüs üzerinde uygun bir klipsle tesbit edilmesi hem böyle bir durumu ortadan kaldırır hem de ihtiyaç durumunda hızlı bir şekilde ihtiyaç sahibi balıkadama verilebilir.
Regülatörünüzü uzun zaman kullanmayacaksanız, asarak muhafaza etmeniz uygun olur. Hortumların muhafaza veya nakliye sırasında burkulma ve kırılmalara yol açabilecek şekilde olmamasına özen göstermelisiniz. Hortum içerisinde bulunan lifler burkulma veya katlanma sırasında koparak, hortumda kalıcı zararlar oluşur. Piyasada satılan regülatör çantalarını da muhafaza ve taşıma amaçlı kullanabilirsiniz. Ancak bazı çantaların ölçüleri küçük tutulduğundan, hortumların katlanmadan yerleştirilmesine imkan vermez.
Bir yılda bir regülatörünüzü servise göndererek bakımını yaptırmak, ömrünü uzatır ve emniyetli dalışları mümkün kılar. Bakım sırasında 1. kademe içerisindeki O-Ringler de yenileriyle değiştirilir. Ayrıca 1. kademeden çıkış debisi ve direnç ayarları da yapılır. Bu ayarlar her marka için değişen elektronik ve pnömatik ölçüm cihazlarıyla olur. Bu cihazlara bağlanarak 2. kademelerin de ayarları yapılır.
Çok basit yapıları olsa da, bu ölçüm cihazlarına sahip olmadığınız için regülatörünüzü asla siz açmayın. Ayar yapma imkanınız hiç olmayacaktır. Daha büyük bir hasara sebep olabilirsiniz.
Regülatör 1. kademe ve 2. kademe içlerinde, hortumlarda kullanılan O-ringlerin kullanılan gaz cinsine özel olduğunu unutmamalıyız. Servise göndereceğiniz regülatörünüzü hava dışında bir karışım gaz ile kullanıyorsanız, bunu belirterek servisi uyarmanız yerinde olur.
Hayati önemi olan regülatör takımı alırken mutlaka prospektüslerini de almaya özen gösterin. Okuyarak regülatörden alacağınız verimi artıracağınız gibi, regülatörünüzü çok iyi şekilde tanımanıza yardımcı olacağından, emniyetli dalışlar yapmanız mümkün olur.
İyi dalışlar…
